Bijna vijf miljoen voor onderzoek naar genen, hersenen en gebarentaal
ArrayVici-beurzen voor Joris Veltman, Roshan Cools en Asli Özyürek
Geneticus prof. Joris Veltman en hersenonderzoeker prof. Roshan Cools, beiden van het Radboudumc, en taalkundige prof. Asli Özyürek van de Radboud Universiteit ontvangen elk een bedrag van anderhalf miljoen euro van onderzoekorganisatie NWO. Met deze Vici kunnen ze de komende vijf jaar onderzoek doen en een eigen onderzoeksgroep opbouwen. De Vici-beurs is een van de grootste persoonsgebonden wetenschappelijke premies van Nederland.
Verstandelijke beperkingen door spontane mutaties
Nieuwe mutaties in ei- en zaadcellen (de novo mutaties) kunnen ziektes veroorzaken als ze precies op een relevante plaats in een gen zitten. Geneticus prof Joris Veltman van het Radboudumc: “Via exoom- en genoomonderzoek heb ik voor het eerst aangetoond dat deze de novo mutaties een belangrijke oorzaak zijn voor diverse aandoeningen, zoals verstandelijke beperkingen. Ook zien we dat het aantal mutaties bij de vader toeneemt met het stijgen van zijn leeftijd.”
Veltman, deels verbonden aan het MaastrichtUMC, wil meer onderzoek doen naar de oorzaken en gevolgen van deze spontane mutaties voor gezondheid en ziekte. Hebben zulke mutaties ook effect als ze niet in een gen zitten, maar ergens in het resterende DNA? Hoeveel de novo mutaties krijgt een kind mee van zijn vijftig jarige vader, al dan niet via IVF-technieken? Spelen de novo mutaties misschien ook een rol bij mannelijke onvruchtbaarheid? Veltman gaat zijn Vici gebruiken om met de nieuwste genetische technieken en bioinformatica een betrouwbaar antwoord te geven op dergelijke vragen en een beter beeld te krijgen van de novo mutaties in het hele genoom. Veltman: “Met dit onderzoek leren we de oorzaken en gevolgen van variatie in het erfelijk materiaal beter te interpreteren wat van groot klinisch belang is.”
Breindoping; de kosten en baten
Onze samenleving doet aan ‘mensverbetering’. Ook gezonde mensen proberen bijvoorbeeld met dopamine-verhogende middelen zoals Ritalin en Concerta de werking van hun hersenen te verbeteren. Prof Roshan Cools van het Radboudumc doet onderzoekt naar cognitieve controle, een belangrijke hersenfunctie die ervoor zorgt dat we niet gemakkelijk worden afgeleid als we onszelf bepaalde doelen stellen. Mensen proberen die controle soms te verbeteren met middelen zoals Ritalin en Concerta. Of ze cognitieve prestatie echt verbeteren en welke effecten ze precies hebben op het denken is niet helemaal duidelijk. Er zijn bijvoorbeeld aanwijzingen dat ze bepaalde cognitieve functies, zoals creativiteit, juist verminderen.
Cools: “We hebben aangetoond dat de effecten van deze dopaminerge middelen sterk kunnen verschillen. We zien niet alleen verschillen tussen individuen onderling, maar de werking lijkt ook afhankelijk van de situatie waarin de middelen worden gebruikt. Om de effecten van deze middelen beter te kunnen bepalen is meer inzicht nodig in de manier waarop dopamine invloed heeft op de neurocognitieve mechanismen die betrokken zijn bij de cognitieve controle.
De gevolgen daarvan zijn onduidelijk. Dit project onderzoekt de kosten en baten, de voor- en nadelen van dopamine voor de hersenfuncties die van belang zijn voor zowel optimale cognitieve controle als creatief denken.
Het gebaar in de taal
Prof. Asli Özyürek is hoogleraar Gesture language and cognition. Ze onderzoekt de relatie tussen lichaam, taal, cognitie en communicatie. Bijvoorbeeld door te kijken in hoeverre onze lichamelijke acties interacteren met taal en er vorm aan geven. In onze dagelijkse communicatie vormt het denken en spreken over ruimte een belangrijke basis. Maar in gebarentaal wordt ruimte op een andere manier gecodeerd dan in gesproken taal: namelijk iconisch, doordat de vorm van het gebaar doet denken aan de betekenis van het gebaar. Met haar Vici-beurs gaat Özyürek onderzoeken of dit aspect van gebarentaal de ruimtelijke cognitie van gebarentaalgebruikers anders beïnvloedt dan die van gesprokentaalgebruikers.
