Op zoek naar methoden om Alzheimer sneller te diagnosticeren
Een PET-scan is een nucleair geneeskundig onderzoek, waarbij veranderingen in de stofwisseling van cellen in beeld worden gebracht. Dit gebeurt met behulp van een kleine hoeveelheid radioactieve stof en een speciale scanner, legt Bart van Berckel uit
Op het moment van het interview wordt er juist een PET-scan gemaakt van een Alzheimerpatiënt die als vrijwilliger aan een onderzoek deelneemt. "In de hersenen van Alzheimerpatiënten ontstaan eiwitstapelingen", licht van Berckel toe. "Bij deze patiënt kijken we naar de activiteit van een pomp in de bloed-hersenbarrière. Die pomp transporteert het eiwit vanuit de hersenen naar het bloed. Hoe functioneert die pomp? En als hij niet zo goed werkt, is dat misschien een verklaring voor de stapeling?" Hij loopt op en neer van de onderzoeksruimte naar het kamertje waar monitoren met hersenbeelden staan. En passant stelt hij de arts-onderzoeker Daniëlle van Assema die het onderzoek uitvoert voor. "Kijk nu wordt zijn hoofd in de camera geschoven en straks worden er kortlevende radio-isotopen ingespoten. Het is best een pittig onderzoek; om te controleren hoeveel radioactieve stof de hersenen daadwerkelijk bereikt, wordt er straks een aantal cc's bloed afgetapt, rechtstreeks uit de slagader."
Ideale plek
Van Berckels fascinatie voor PET-scans dateert van zijn promotieonderzoek naar schizofrenie aan het UMC Utrecht. "Met PET kun je naar stofwisselingsprocessen in de hersenen kijken. De scans geven antwoorden op vragen die met geen andere techniek te geven zijn." Na zijn promotie volgde hij de opleiding tot nucleair geneeskundige aan VUmc. Nu werkt hij als coördinator NeuroPET op de afdeling nucleaire geneeskunde & PET-research. Voor zijn onderzoek naar Alzheimer een ideale plek: "VUmc kent de unieke combinatie van top Alzheimer onderzoek en top PET-onderzoek. Arts-onderzoekers trekken gezamenlijk op, we bespreken samen patiënten en voeren researchoverleg. Dat heeft een enorme toegevoegde waarde."
Wereldwijd lijden zo'n 24 miljoen mensen aan Alzheimer. In vergrijzend Nederland neemt het aantal patiënten alleen maar toe. Van Berckel: "Als de eerst symptomen van de ziekte zich manifesteren, is de eiwitstapeling al tientallen jaren aan de gang. Het zou geweldig zijn als je de ziekte al in een heel vroeg stadium zou kunnen diagnosticeren. Degenen die er niet aan lijden kun je dan snel geruststellen en wie het wel heeft, kan meteen juiste circuit in voor de meest adequate zorg. Dat bespaart uiteraard ook de nodige kosten."
Eiwitstapelingen zichtbaar maken
Met het geldt van de subsidie gaan Van Berckel en zijn mede-onderzoekers een techniek ontwikkelen voor vroegdiagnostiek bij Alzheimer. "We gaan dat doen door de eiwitstapelingen zichtbaar te maken met behulp van PET, MRI en door de bestudering van het Alzheimer-eiwit in het ruggenmergvocht." Daarnaast worden de effecten van het eiwit op de activiteiten van zenuwcellen bestudeerd. "Op de neurotransmitter glutamaat, om precies te zijn, die speelt een belangrijke rol bij het leren en het geheugen. We hebben de ambitie speciale tracers ontwikkelen die deze neurotransmitter in beeld kunnen brengen. Als dat ons lukt, zijn we de eerst in de wereld!"
Farmaceutische industrie
Het onderzoek is cruciaal voor de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen. "De farmaceutische industrie ontwikkelt middelen om de stapeling van eiwitten en de verstoring van het glutamaatsysteem tegen te gaan. Uiteraard willen zij heel nauwkeurig kunnen bekijken of die middelen werken. Wij kunnen de stapelingen in beeld brengen en – nog belangrijker – kwantificeren. Er is dan ook veel belangstelling voor ons onderzoek."
