Helft minder sterfte rondom operaties door uitgebreide SURPASS checklist
Array
De sterfte rondom operaties in Nederland daalt met de helft als artsen en verpleegkundigen gebruik maken van een nieuwe uitgebreide checklist. Met die lijst wordt de te opereren patient een aantal malen van opname tot ontslag gecontroleerd. Alleen als alles in orde is, kan de patient naar de volgende stap. De resultaten van het onderzoek naar de nieuwe werkwijze SURPASS, die door de afdeling Chirurgie van het Academisch Medisch Centrum (AMC) is ontwikkeld, zijn donderdag 11 november gepubliceerd in de New England Journal of Medicine.
Onderzoeksleider Marja Boermeester, chirurg in het AMC, noemt het resultaat van de studie opzienbarend. ‘Zelfs wij zijn verrast door het enorme effect op de sterfte.’ Behalve de afname in sterfte neemt ook het aantal complicaties rond klinische operaties fors af. De resultaten gelden voor ziekenhuizen waar al een hoge kwaliteit van zorg wordt geboden.
Uit diverse internationale studies blijkt dat van de 150 patienten die in de Westerse wereld in een ziekenhuis worden opgenomen, er één overlijdt niet zozeer als gevolg van de ziekte, maar mede door complicaties die in het ziekenhuis optreden. Bijna de helft hiervan is in theorie te voorkomen. Veel van deze incidenten doen zich voor bij patienten die worden geopereerd.
Van oudsher gaat er veel aandacht uit naar het handelen in de operatiekamer. Daar gelden strak omschreven procedures. Maar ook voor en na een klinische operatie wil het weleens fout gaan. Boermeester: ‘Uit onderzoek is gebleken dat de meeste onvolkomenheden in de zorg rondom een operatie buiten de operatiekamer worden begaan. Het is dus logisch om te kijken of daar winst te boeken valt.’ Het AMC heeft daarvoor de SURPASS (SURgical PAtient Safety System) checklist ontworpen. Daarin zijn alle controles in kaart gebracht die moeten zijn uitgevoerd voor de operatie, tijdens en na de ingreep en voor het ontslag uit het ziekenhuis.
Het AMC is in 2007 met een grootschalige studie begonnen waarbij in zes ziekenhuizen gegevens zijn verzameld van bijna vierduizend patienten. Eerst bij operaties gedurende drie maanden voor de invoering van de chirurgische checklist en nogmaals drie maanden na invoering van de checklist. Het gebruik van de nieuwe checklist halveerde de sterfte. In de oude situatie overleed ongeveer 1,5 procent van de geopereerde patienten, na het gebruik van SURPASS daalde dat naar 0,7 procent. Het aantal complicaties verminderde met ruim een derde van 27,3 naar 16,7 procent. De uitkomsten zijn vergeleken met patienten uit vijf hoog aangeschreven ziekenhuizen waar geen nieuwe checklist is gebruikt. In de controle-ziekenhuizen is geen verandering in sterfte gevonden gedurende de studieperiode.
Het gebruik van een checklist bij een operatie is niet nieuw. De WHO heeft in 2008 voor de operatiekamer een checklist ingevoerd, die een verbetering te zien gaf. De SURPASS-checklist van het AMC gaat verder. De lijst beslaat de hele opnameperiode van opname tot ontslag. Alle bij de behandeling betrokken disciplines hebben hun aandeel. Zaalarts, verpleegkundige, operatieassistent, chirurg en anesthesist controleren de zaken die onder hun verantwoordelijk vallen en moeten hun handtekening zetten voordat de patient naar de volgende fase van de behandeling kan. Deze overdrachtsmomenten waren al in het ziekenhuis bekend, nu is beter omschreven wat er dan moet gebeuren. Er zijn vijf stappen waar de procedure uit oogpunt van veiligheid kan worden stilgezet, het stopmoment. Dit zijn het vertrek van de zaal, vlak voor de operatie, vlak na de operatie, vertrek uit de verkoeverkamer en ontslag uit het ziekenhuis.
Het is een veelheid aan zaken (de behandelaars moeten bijna honderd punten nalopen), die worden gecontroleerd, zoals heb ik de juiste patient, de precieze plaats die moet worden geopereerd, aanwezigheid van documenten en foto’s, stoppen met bloedverdunners, bekendheid met allergieen, afspraken na de operatie en medicatie bij ontslag. Allemaal factoren die in de hectiek van alle dag mis kunnen gaan, zegt Boermeester. Het AMC heeft de lijst standaard ingevoerd bij alle chirurgische ingrepen. Veertig andere ziekenhuizen in Nederland hebben interesse getoond. Het AMC gaat SURPASS volledig integreren met het digitale ziekenhuisinformatiesysteem. Ook wordt SURPASS uitgebreid met de poliklinische stap waarbij controles plaatsvinden voor de daadwerkelijke opname.
Nederlandse ziekenhuizen hebben veel belangstelling voor SURPASS: een veiligheidschecklist die het gehele ziekenhuistraject van de chirurgische patient volgt (van opname tot ontslag) en de informatieoverdracht bij iedere transfer van de patient bewaakt. Sinds de checklist in oktober beschikbaar kwam, hebben al vijftien ziekenhuizen de checklist opgevraagd. Vijf andere ziekenhuizen hebben SURPASS (SURgical PAtient Safety System) geheel of gedeeltelijk geïmplementeerd. Ook de World Health Organization is geïnteresseerd; in december is er een voordracht over SURPASS in de Verenigde Staten en in maart volgt een workshop in Berlijn. De checklist werd onlangs genomineerd voor de Nationale Patientveiligheids Award.
Fouten in ziekenhuizen zijn een groot probleem. Internationale studies laten zien dat een aanzienlijk aandeel van de fouten met schade aan de patient voor rekening van de snijdende specialismen komt. De Nederlandse adverse-eventstudie die in april 2007 uitkwam, bevestigt dit beeld: van de 5,7% onbedoelde schade die in Nederlandse ziekenhuizen optreedt, is 40% geassocieerd met een chirurgische ingreep. In een systematische review van de SURPASS-onderzoeksgroep bleek ongeveer de helft van deze adverse events vermijdbaar.
De SURPASS-checklist is in het AMC ontwikkeld en gevalideerd onder leiding van chirurg dr. Marja Boermeester. De veiligheidschecklist volgt het gehele ziekenhuistraject van de chirurgische patient (van opname tot ontslag) en bewaakt de informatieoverdracht bij iedere transfer van de patient. De checklist is ontwikkeld naar analogie van de lucht- en ruimtevaart en gebaseerd op internationale data over fouten en complicaties in de chirurgie. De checklist werd gevalideerd door 170 procedures te observeren en de gevonden afwijkingen in de praktijk te vergelijken met de inhoud van de checklist (subsidie van het ZonMW Programma Patientveiligheid). De SURPASS-checklist is multidisciplinair en wordt ingevuld door de zaalarts, de verpleegkundige, de operateur, de anesthesioloog en de OK-assistent. Er is ook een time-outprocedure in opgenomen voor de start van de operatie.
Op dit moment wordt de checklist in zes ziekenhuizen geïmplementeerd, waarbij het effect van de verschillende implementatiestrategieen op het uiteindelijke succes intensief wordt onderzocht. Daarnaast wordt onderzocht in hoeverre de checklist effectief is in het verminderen van procesafwijkingen en vermijdbare schade. Naast het AMC zijn dat het Amphia Ziekenhuis in Breda, het Jeroen Bosch Ziekenhuis in ’s-Hertogenbosch, het Maastricht Universitair Medisch Centrum, het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis in Amsterdam en het Rijnland Ziekenhuis in Leiderdorp.
Bron: AMC
