MOVISIE trendstudie seksueel geweld: beleid en visie ontbreken
Array
Politici en media besteden heel veel aandacht aan seksueel geweld, zoals kindermisbruik en groepsverkrachtingen, maar er is geen beleid om dit integraal aan te pakken. Het is incidentenpolitiek. Dat is een van de conclusies uit het rapport Experts over ontwikkelingen en trends in seks en seksueel geweld van kennisinstituut Movisie. Het is gefinancierd door het ministerie van Volksgezondheid en wordt vanmiddag gepresenteerd aan Peter van Lieshout van de WRR (Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid) in Utrecht.
Een veel voorkomend probleem met ernstige gevolgen: dagelijks staat het in de krant en onderwijs, hulpverlening, politie en gemeenten krijgen dagelijks meldingen van seksueel grensoverschrijdend gedag, verkrachting, mensenhandel, incest of kindermisbruik. In de trendstudie sprak MOVISIE met 16 experts op het terrein van normen en waarden, invloed van internet en nieuwe media, preventie en behandeling van daders en slachtoffers en de ontwikkelingen in vervolging en strafrecht. Aan de hand van vijf actuele casussen werd met hen gepraat over de vragen: Wat verstaan we als samenleving onder seksueel geweld en wanneer is sprake van ‘onschuldig’ seksueel experimenteergedrag en waar gaat dit over in grensoverschrijdend gedrag? Varieren opvattingen binnen bevolkingsgroepen en subculturen? eerspiegelt het overheidsbeleid de dominante waarden en normen over seks en seksueel geweld en vindt dit zijn weerslag in het strafrecht representatief? Wat is de invloed van internet en nieuwe media? Hoe ver zijn we met preventie en met behandeling van plegers? Het trendonderzoek geeft antwoord op deze vragen, op basis van interviews, beleidsstukken en aanvullende (onderzoeks)informatie.
De geïnterviewde experts (in alfabetische volgorde) Esmaa Alariachi (Meiden van Halal), Anke van Dijke(Fier Frysl(aa)n), Jan Hendriks (politie inspecteur mensenhandel), Clemens Hosman, (hoogleraar Preventieve Geestelijke Gezondheidszorg), Peter Huisman (jeugd- en zedenpolitie Hollands Midden, Ömer Ilik (regisseur), Ludo Keizer (Young Vision), Richard A. Korver (advocaat, LANZS), André Lubbers (systeem- en traumatherapeut), Katinka Lünnemann (Verwey-Jonker Instituut), Yet van Mastrig (jeugd- en zedenpolitie Hollands Midden), Jules Mulder (De Waag en Meldpunt Kinderporno op Internet, Peter Nikken, bijzonder hoogleraar Mediaopvoeding en Nederlands Jeugdinstituut, Remco Pijpers (Mijn Kind Online), Linda Terpstra (Fier Frysl(aa)n), Margreet Visser (Kinder- en Jeugdtraumacentrum Haarlem).
Uitkomsten trendstudie
– De ‘dubbele moraal’ voor meisjes (en vrouwen) en jongens (en mannen) op het gebied van seks is, hoe afgezaagd ook, nog steeds volop aanwezig. Jongens moeten altijd zin in seks hebben en vrijwel geen grenzen kennen, anders is er iets mis met hun ‘mannelijkheid’. Tegelijkertijd wordt van hen wel verwacht dat ze de grens van het meisje respecteren.
– Bij professionals komt we veelvuldig handelingsverlegenheid voor als het gaat om bespreekbaar maken van seksualiteit en seksueel geweld. Mede daardoor wordt in de behandeling van klachten niet meegenomen dat ervaringen met seksueel geweld mogelijk een rol spelen. Deze handelingsverlegenheid is ook zichtbaar bij beleidsmakers en bestuurders en veroorzaken blinde vlekken in onderzoek.
– Waar het gaat om seks en seksueel geweld reageert de politiek vaak net zo ‘kortademig’ en hype-gedreven als de media. Het ontbreekt al langere tijd aan een samenhangend overheidsbeleid inzake preventie, hulpverlening en (strafrechtelijke) aanpak van seksueel geweld. Het ministerie van Veiligheid en Justitie voert beleid op onderdelen, zoals de opsporing van kinderporno en mensenhandel, de opheffing van de verjaringstermijn van zware (zeden)misdrijven en prostitutieregulering. Het ministerie van VWS kwam in 2009 weliswaar met een visie in de beleidsbrief Seksuele gezondheid, maar tot een beleidsplan kwam het nog niet. Ook het ministerie van OCW pakt haar taak bijvoorbeeld ten aanzien van het stimuleren van (seksuele) weerbaarheid op scholen beperkt op.
– De experts verwachten dat de komende jaren er meer en systematischer aandacht zal komen voor seksueel geweld – zowel buiten als binnen gezin en familie. Die ontwikkeling tekent zich namelijk al af in verschillende andere Europese landen en is ook zichtbaar in binnenlandse initiatieven zoals het breed samengestelde Partnership Aanpak Seksueel Geweld.
– De kloof tussen de kennis die ontwikkeld is en de praktijk van preventie en hulpverlening rond seksueel geweld is groot, net als op veel andere terreinen in zorg en welzijn, m.n. ook in het curriculum op de initiele opleidingen voor de aankomende professionals.
Enkele citaten uit het trendrapport
‘Er lijkt nauwelijks meer sprake te zijn van een algemene seksuele moraal. Iedereen heeft zijn eigen moraal. Aan het ene uiteinde staat “alles mag en kan”. Aan het andere uiteinde staat “bijna niets mag” – homoseksualiteit niet, seks buiten het huwelijk niet, meerdere partners na of naast elkaar niet, een veel oudere of jongere partner niet, et cetera. Tegelijkertijd vraag ik me af hoe individueel de seksuele moraal werkelijk is. Het is misschien eerder zo dat er meer en grotere afwijkingen zijn van de dominante norm. Die dominante norm houdt dan onder meer in dat seks vrijwillig moet zijn en gekoppeld moet zijn aan liefde.’ (Katinka Lünnemann)
‘Islamitische kinderen weten nu meer over het menselijk lichaam en seksualiteit dan hun ouders in hun jeugd hebben geleerd. Omdat het op school aan de orde komt. Maar er wordt nog steeds niet gemakkelijk over gepraat in gezinnen. Dat heeft niet zo veel te maken met de islam. Ik probeer dichtbij de islam te blijven in mijn leven, maar dat gaat niet ten koste van het leven in Nederland. Ik praat wel over seks. Als je er maar op een respectvolle manier over praat, daar gaat het om. Maar nog te vaak worden in de Marokkaanse cultuur tegen meisjes alleen dingen gezegd als: “Doe je benen bij elkaar” en “Niet van een hoge trap af springen, want dan kun je je maagdelijkheid verliezen”. En de jongens worden wel als prinsjes behandeld, maar ze krijgen niets mee.’ (Esmaa Alariachi)
‘Op het gebied van mannenemancipatie moet nog veel gebeuren waar het om Turken gaat. Het verschil tussen vrouwen en mannen leidt tot botsingen. Ook op seksueel gebied. Want traditioneel heeft seksualiteit tussen mannen en vrouwen een sterk machts- en bezitskarakter. Ik hoor vaak dat de man-vrouw-verhouding scherper wordt en dat vrouwen zich feller verweren tegen de eisen van mannen. Maar dan heb je nog wel over een vrij kleine groep. Een groep die overigens wel steeds groter wordt. En daardoor komen er ook steeds meer mannen die zich geen raad weten met de situatie, en veel stress ervaren. Hetgeen zijn weerslag heeft op het hele gezin of zelfs de hele familie. Er zijn meer scheidingen. Vroeger was dat heel riskant voor vrouwen, vanwege de dreiging van eerwraak. Het is nu bijna normaal geworden. Waaruit blijkt dat ook mannen wel veranderen, zij het langzaam. Ze lopen nu ook wel met hun vrouw over straat. Ze gaan naar bijeenkomsten over eergerelateerd geweld en zo. Ze praten met andere mannen over een televisieprogramma waarin seksualiteit een thema is. Vijf jaar geleden had ik dat niet durven voorspellen.’ (Omer Ilik)
‘Wat ik signaleer, en zorgelijk vind, is dat het Openbaar Ministerie/ministerie van Justitie het begrip strafbaar seksueel gedrag steeds verder oprekt. Ik sta bijvoorbeeld een 19-jarige jongen bij die door een ziekte eigenlijk functioneert als een 16-jarige. Hij heeft een relatie met een 16-jarig meisje. Dat meisje stuurt twee foto’s naar hem op, een van haar borsten en een van haar vagina. Hij vertelt daarover aan zijn vrienden, die hem niet geloven. Hij stuurt de foto’s door als “bewijs”, en wordt dan vervolgd wegens het in bezit hebben en verspreiden van kinderporno. Dan denk ik: “we schieten een beetje door met z’n allen’. (Richard A. Korver)
‘Ik geef graag een top 5 van trends, vanuit mijn perspectief. De eerste is “sexting”. Die term wordt gebruikt in de sociale media voor alle vormen van seksgerelateerd uitdagen. Daaronder vallen sms’jes over seks, foto’s posten, seksvideootjes. Dit sexting zal enorm toenemen, denk ik. Mijn tweede trend: video. Er gaan steeds meer videofilmpjes opgenomen en verspreid worden via het web. Dat verspreiden gaat opzettelijk en gewild, of ongewild, of zogenaamd ongewild. Het laatste doen celebraties veel, zoals Pamela Anderson, Paris Hilton en Britney Spears. Een derde trend die ik zie, is een toename van extreme vormen van seks. Het zal toenemen en normaler worden, voorspel ik. Bijvoorbeeld seks met dieren. Als je ziet hoeveel dierenseks er nu al online staat! Vierde trend is “fuckbuddy’s” zoals ik het noem. Mooie naam voor een trend toch? Fuckbuddy’s zijn online of offline seksmaatjes. Zulke verbindingen zijn nu al steeds normaler aan het worden en zullen in de toekomst toenemen, denk ik. En wat betreft online of offline, voor ons zijn dat twee verschillende werelden, maar de komende generaties denken niet meer in online-offline, het is gewoon één wereld.’ (Ludo Keizer)
‘Een interessante vraag is waardoor het komt dat we als samenleving nog niet erg succesvol zijn in het voorkomen van problemen als seksueel geweld. Zijn de preventieprogramma’s en -interventies niet effectief, of worden op zich goede interventies niet genoeg ingezet of verkeerd gebruikt?
De hedendaagse eis dat een interventie aantoonbaar effect moet hebben, daar sta ik wel achter. Zoals het tot voor kort ging – als je maar groepen draaide en hard werkte, dan was het goed -, dat wordt nu gelukkig niet meer geaccepteerd. Want het is niet alleen zo dat veel preventieprogramma’s helemaal geen effect hebben, er is ook een aantal preventieprogramma’s – gelukkig niet meer dan 10 Ã 15 procent – dat negatieve effecten heeft. Tegelijkertijd vind ik dat programma’s de tijd moeten krijgen. Je kan spreken van een soort piramide.’ (Clemens Hosman)
‘Waar ik me zorgen over maak, is de reactie op seksuele problemen bij kinderen. Het is eng of het wordt gewoon geschoven onder “seksueel kinderlijk spel”, en op die manier echt gebagatelliseerd en genormaliseerd. Of het is het tegenovergestelde: een reactie van enorme stress en paniek. Drie van de vijf scholen waar wij mee te maken hebben gehad, hebben tegen ons advies in kinderen van zes of zeven jaar van school gestuurd. Onder druk van andere ouders.’ (Margreet Timmer)
‘De grootste ontwikkeling vind ik toch wel dat nu ook veel mannen en jongens waarvan je dat niet had verwacht, naar buiten komen met hun slachtofferverhalen. Dat steeds meer vrouwen dat doen, was te verwachten. Omdat die meer kunnen steunen en leunen op het maatschappelijk aanvaarde idee dat veel vrouwen en meiden seksueel misbruikt worden. Maar dat steeds meer mannen en jongens naar buiten komen met hun ervaring, vind ik verrassend en een belangrijke ontwikkeling. Dat zij als het ware zichzelf verbazen over dat ze iets bij zich dragen dat eigenlijk gewoon niet goed is. Dat zij dat bij wijze van spreken ook geconstateerd hebben. ‘Het gaat, geloof ik, niet zo goed met mij. En dat komt eigenlijk gewoon omdat ik zelf geen waarde heb gegeven aan dat wat er is gebeurd.’ Dat zichzelf serieus nemen en verantwoordelijkheid nemen voor hoe ze zich voelen, is voor een man/jongen heel belangrijk. Het betekent het doorbreken van de traditionele mannelijkheidscodes waarin pijnlijke vernederende ervaringen gebagatelliseerd worden.’ (André Lubbers)
Neem die casus van de groepsverkrachting die jullie eerder voorlegden. Mogelijk begint het met een meisje dat graag een bepaalde jongen wil. Iedereen heeft te veel gedronken en geblowd. Ze wil erbij horen en het begint dan misschien met seks met de jongen die ze wil. Daarna komt de vriend van die jongen, en daarna zijn de volgende stappen steeds kleiner. Jongens benoemen dat ook: als ze al met nummer 2 en 3 naar bed is geweest, wat maakt het dan nog uit als ze dat ook doet met de nummers 4, 5, 6 en 7? En het meisje denkt waarschijnlijk ook dat ze niet meer terug kan als ze eenmaal zo “stom” is geweest toe te geven aan de groepsdruk. Een “nee” geeft nog wel een grens aan, maar de sfeer is dan al zo dat je geen recht van spreken meer hebt. En in het kader van het strafrecht gaat de discussie over wel of geen dwang of geweld. En niet over de moraal. Maar daar moet het juist wèl over gaan. Ik hecht er erg aan dat liefde en seksualiteit aan elkaar gekoppeld blijven en dat kinderen en jongeren geleerd wordt dat seks geen consumptiegoed zou moeten en mogen zijn.’ (Linda Terpstra & Anke van Dijke)
‘Zoals bekend is er de laatste tijd fel gedebatteerd over de tbs, waarin het dominante standpunt was dat geen enkele tbs’er meer de kans mag krijgen opnieuw een delict te plegen. Maar als je mensen aan het behandelen bent, maakt het stap voor stap weer terug gaan naar de maatschappij deel uit van de behandeling. Een terugvalpercentage van nul is onmogelijk. Behalve als je deze mensen altijd binnen houdt of er een 100 procent effectieve controle op zet middels medicatie zoals chemische castratie. Maar bij dat laatste moet je je echt afvragen of dat medisch-ethisch wel kan. Je ziet nu dat plegers van incest, die een zeer kleine recidivekans hebben als er alleen sprake is geweest van incest en de kinderen inmiddels uit huis zijn, toch alleen met medicatie de deur uit mogen. Puur voor het gevoel van veiligheid van de samenleving, omdat er een aantal incidenten geweest is dat leidde tot Kamervragen, spoeddebatten en extra maatregelen van de minister om de Tweede Kamer tevreden te stellen.’ (Jules Mulder)
‘Een groeiende groep clienten is die van de kinderpornodownloaders. Die hadden we een aantal jaren geleden helemaal nog niet. Het is een nieuwe groep waar wisselend aandacht voor is bij de politie, afhankelijk van de prioriteiten. Er liggen nu honderden zaken op de plank, waar de politie niet aan toekomt. Het zijn ook zeer arbeidsintensieve zaken. De politie moet alle computers screenen, schijven analyseren, plaatjes bekijken. Er komt dus maar een minderheid in behandeling bij ons. We zijn daarom in gesprek met de politie om te bekijken of de opgespoorde mannen die verdacht worden van het downloaden of produceren van kinderporno geen behandeling op vrijwillige basis aangeboden kunnen krijgen.’ (Jules Mulder)
Ik ben nu 13 jaar zedenrechercheur en in die tijd had ik maar één keer een verdachte die gewoon verklaarde: “Ik zeg niets.” Voor de rest praatten ze altijd. Niet altijd in de zin van bekennen, maar wel praten. Tegenwoordig komen collega’s regelmatig onverrichter zake terug, omdat de verdachte op advies van de advocaat helemaal niets zegt. Sommigen houden dat ook heel lang vol. Hierdoor kan in het verdachtenverhoor geen gesprek plaatsvinden over verwijzing naar hulpverlening. Omdat verdachten vervolgens niet de hulp krijgen die ze nodig hebben, zou het kunnen dat we daardoor meer recidivisten gaan krijgen.’ (Yet van Mastrigt)
Een andere ontwikkeling is dat meer gedragingen strafbaar worden gesteld, zoals grooming. Grooming wordt ingezet om een kind over te halen tot seks, maar ook om een vrouw naar Nederland te lokken en hier te exploiteren. Het zal mogelijk door mijn aandachtsgebied komen, maar ik zie bijna geen gevallen van grooming met als doel seks met een kind, maar wel veel gevallen van grooming met als uiteindelijke doel exploitatie.’ (Jan Hendriks)
Bron: MOVISIE
