Overreactie van immuunsysteem bij tuberculose is voorspelbaar
Array
Tuberculosebacillen © CDC/ Dr. Ray Butler
Bij mensen die tegelijk met hiv en tuberculose besmet zijn, herstelt het immuunsysteem bij het begin van een behandeling soms té goed, en valt het ook de patient zelf aan. Tot nu toe bestond er geen test om te voorspellen wie met dat probleem te maken ging krijgen, en wie niet. Anali Conesa Botella, onderzoekster aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen, vond zo’n test.
Tussen 10 en 40% van de mensen die een ernstige immuundeficientie hebben door hiv, en daar nog eens een tb-besmetting bovenop, gaan achteruit in plaats van vooruit wanneer ze een behandeling tegen hiv beginnen. Blijkbaar herstelt hun immuunsysteem zich té goed, en gaat het overreageren.
Het fenomeen staat bekend als TB-IRIS (tuberculose-geassocieerd immuun reconstitutie inflammatoir syndroom).
Gelukkig sterft slechts 3% van de patienten, maar 1 op 3 moet wel in het ziekenhuis opgenomen worden. Sommigen verliezen het vertrouwen in hun artsen en stoppen met de behandeling, waardoor ze verhoogd risico lopen op resistentie, en op de dood.
Jammer genoeg bestaat er geen bruikbare laboratoriumtest om TB-IRIS vast te stellen of te voorspellen. Hooguit kan met zeggen dat een laag aantal CD4-lymfocyten – een vergevorderde hiv-besmetting – en een kort interval tussen het begin van de behandelingen tegen tb en hiv de kans op TB-IRIS vergroten.
Conesa Botella testte 90 patienten in Oeganda vóór het begin van hun hiv-behandeling op urinair lipoarabinomannan (LAM), een bekende merker voor tb-besmetting. Haar LAM-test had inderdaad voorspellende waarde: hoe hoger de LAM-concentratie, hoe meer kans op TB-IRIS. Ze stelde bovendien vast dat een hoge LAM gemiddeld samenging met een lage CD4-telling. Wat logisch klinkt: hoe meer het immuunsysteem ondermijnd is (hoe lager de CD4), hoe meer kansen de tb-bacil krijgt (hoe hoger de LAM), van hoe verder het immuunsysteem moet terugkomen en hoe meer kans dat het daarbij ‘doorschiet’.
Het lijkt er bovendien op je via de LAM-concentratie in de urine de effectiviteit van een tb-behandeling kunt volgen.
Ze keek bij hiv-tb-patienten in Belgie, Oeganda en Zuid-Afrika ook naar het vitamine D, omdat eerder onderzoek liet zien dat mensen met een tekort aan vitamine D gemakkelijker tuberculose ontwikkelen. Vooral in de niet-tropische streken, waar er minder zonlicht is, hebben de mensen vaak een tekort aan vitamine D (70% van de hiv-patienten in Belgie, en 96% van de patienten met hiv en tb in Zuid-Afrika). Het vitamine D-niveau bleek echter geen voorspellende waarde voor TB-IRIS te hebben.
Zo goed als alle onderzoek naar het voorspellen van TB-IRIS is gedaan in geïndustrialiseerde landen op stalen die verzameld werden in Afrika. Er bestaat nu een “LAM laterale flow†test, een veelbelovende “point of care†test om dat onderzoek naar de getroffen landen zelf te verplaatsen. Maar het onderzoek naar andere, en wie weet betere, merkers voor het risico op TB-IRIS moet zeker doorgaan.
