Sigarettenpakjes met waarschuwende teksten en foto’s: werkt dat?

Maandag 13 augustus 2012 gaf de Universiteit van Maastricht een persbericht uit, zie bericht elders op deze site, met de titel Rokers laten zich niet afschrikken. Onderzoekers Gjalt-Jorn Peters, Rob Ruiter en Gerjo Kok van de Universiteit Maastricht stellen dat er geen wetenschappelijk bewijs is dat angstaanjagende voorlichting (zoals de bekende waarschuwingen op sigarettenpakjes) effectief is. Ze hebben hun bevindingen gepubliceerd in Health Psychology Review.

Sinds 2003 zijn in Nederland gezondheidswaarschuwingen op tabaksproducten ingevoerd, evenals vermelding van teer, nicotine en koolmonoxidegehaltes. Sommige verpakkingen vermelden ook de tekst bij wie of waar hulp gevonden kan worden bij het stoppen met roken. Dit is conform Europese afspraken. Dat sindsdien veel mensen met roken zijn gestopt heeft niets met die waarschuwing te maken, zegt professor Gerjo Kok. Samen met de bij de open universiteit werkzame Gjalt-Jorn Peters en UM-collega hoogleraar Rob Ruiter spitte hij volgens het persbericht door een groot aantal onderzoeken naar de effecten van waarschuwingen tegen roken. Kok benadrukt dat hij en zijn collega’s geen rokers ondervraagd hebben. Het ging met name om vergelijkend onderzoek, waarbij al bestaand onderzoeksmateriaal vergeleken en tegen het licht gehouden werd.

Opvallend is dat Kok het heeft over ’talloze’ onderzoeken, terwijl in de metastudie die deze week uitkwam over een periode van 50 jaar maar 6 studies door de onderzoekers gevonden zijn, waarvan er maar 1 gaat over roken. De anderen gaan onder meer over voorlichting rond condoomgebruik, promotie van tetanusprikken en bescherming tegen aardbevingen. En het enige onderzoek naar roken is uit 1967, toen de discussie of tabak wel dodelijk was nog in volle gang was.

Het echte probleem is echter dat er wel talloze studies zijn die juist andere resultaten laten zien. Zo bleek dat nadat in Nederland de tekstuele waarschuwingen werden geplaatst op sigaretten in 2003, er veel meer gebeld werd naar de stoppen-met- roken hulplijn en dat mensen zich bovendien meer bewust werden van de schade (ref). Er zijn inmiddels vergelijkbare ervaringen in landen die nu plaatjes op pakjes verplicht hebben gesteld. Maar de onderzoekspublicaties hiervan zitten niet in de selectie van Kok c.s. Als een land een maatregel invoert en zowel voor als na invoering meet en onderzoekt wat er gebeurt, valt zoân studie volgens deze onderzoekers af. De onderzoekers hebben namelijk alleen publicaties geselecteerd waarbij sprake was van een randomized controlled trial, onder strikte voorwaarden zoals vergelijking met een controle groep. Bij landelijke invoering is er echter geen controle groep. Ziedaar het dilemma : volgens het uitgangspunt dat de randomized controlled trial de enige manier is om effect aan te tonen, is het onmogelijk om de impact van een landelijk ingevoerde maatregel te meten. Terwijl het hier gaat om een maatregel waarvan je het populatie-effect alleen kan aantonen als het landelijk wordt ingevoerd. Kok geeft dit eigenlijk ook aan door te zeggen dat er wel mensen zijn gestopt met roken sinds de invoering van de teksten op de pakjes, maar dat niet is aan te tonen waar dat door komt. Wat de impact is van een individuele maatregel in een integraal beleid, is onmogelijk aan te tonen. Maar niemand zal ontkennen dat de afgelopen 50 jaar het aantal rokers enorm is gedaald en dat de maatschappij nu anders aankijkt tegen roken en tabak. Er bestaat internationaal geen twijfel over dat dit het gevolg is van een tabaksontmoedigingsbeleid waar voorlichting over de schade van roken en meeroken een essentieel onderdeel van uitmaakt. Zie hiervoor bijvoorbeeld het wereldwijde kader verdrag Framework Convention Tobacco Control, ondertekend door ruim 170 landen, waaronder Nederland.

Anders gesteld, is het überhaupt denkbaar dat een zo aantoonbaar dodelijk product als tabak verkocht zou kunnen worden zónder gezondheidswaarschuwingen? Welke boodschap geven we aan kinderen door gezondheidswaarschuwingen van tabaksverpakkingen af te halen? Dat het nu wel veilig is?

Als het lukt om tot een wetenschappelijke dialoog hierover te komen, zal die naar verwachting over dit dilemma gaan. Tegelijkertijd is het ook een wetenschappelijke dialoog waard of je op basis van het zojuist gepubliceerde onderzoek (waarbij maar naar één 45 jaar oude studie over roken is gekeken) het wetenschappelijk waar kan maken in de media te stellen dat de waarschuwingen van de pakjes af moeten. STIVORO vertrouwt erop dat de blik van de politiek breder zal zijn dan de onderzoekers hebben gehanteerd met deze studie.

Bron: Stivoro

Redactie Medicalfacts / Alida Budding - Hennink

Samen met mijn dochter Janine Budding verzorg ik dagelijks het online medisch nieuws voor zorgverleners, zodat zorgverleners elke dag weer op de hoogte zijn van het nieuws wat voor hen relevant is. De rol en beleving van patiënt & Healthy Ageing, zijn voor mij speerpunten om extra aandacht aan te besteden.

Ik heb jarenlang ervaring in diverse functies in thuiszorg.

Recente artikelen