Pionier vrouwenstudies geneeskunde neemt afscheid

Prof.dr. Toine Lagro-Janssen heeft in de geneeskunde vrouwenstudies op de kaart gezet. Ze heeft laten zien, dat er tussen mannen en vrouwen talloze medisch relevante verschillen bestaan, niet alleen wat hun geslachtsorganen betreft, maar ook in vele andere opzichten. Op 5 juli neemt ze afscheid als hoogleraar bij de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde van het UMC St Radboud. ‘Voor een gelijke kans op gezondheid moeten mannen en vrouwen soms ongelijk behandeld worden,’ zegt ze in haar afscheidsrede.

Incontinentie
Enkele decennia geleden werden incontinentie en bekkenbodemproblemen nog gezien als dingen die er nu eenmaal bijhoren na een zwangerschap. Artsen namen deze klachten niet serieus, vrouwen hoorden van hun moeder, zussen en vriendinnen dat er toch niets aan te doen was. Als beginnend huisarts verbaasde Toine Lagro-Janssen zich daar hogelijk over. Waarom rustte er op deze klachten zo’n taboe? In 1991 promoveerde ze op een proefschrift over urine-incontinentie bij vrouwen in de huisartspraktijk. Sinds die tijd is er op dit gebied veel verbeterd. Er zijn richtlijnen gekomen voor de behandeling van urine-incontinentie en er zijn gespecialiseerde praktijkondersteuners. Vrouwen beseffen dat ze zich voor incontinentie niet hoeven te schamen en gaan er nu makkelijker mee naar de huisarts.

Seksueel misbruik
In diezelfde tijd merkte Lagro-Janssen dat de levensomstandigheden van meisjes en vrouwen een enorme impact kunnen hebben op hun gezondheid. Seksueel misbruik is hier een voorbeeld van. ‘Het is helaas een gegeven dat vrouwen meer dan mannen te maken hebben met partnergeweld en seksueel misbruik, binnen en buiten het gezin. Misbruik in je voorgeschiedenis kan iemand op latere leeftijd gevoeliger maken voor eetstoornissen, depressie of onverklaarbare pijn, bijvoorbeeld in de buik.’

Gendergerelateerd
Lagro-Janssen kan vele voorbeelden van gendergerelateerde verschillen tussen mannen en vrouwen noemen. ‘Vrouwen hebben op oudere leeftijd vaker gewrichtsklachten dan mannen, met als gevolg beperkingen in het functioneren en pijn. Ze gebruiken dus meer pijnstillers, wat weer de oorzaak kan zijn van maagklachten. Het gebruik van aspirine bij een vernauwing van de kransslagaders blijkt voor vrouwen onder de 65 jaar nagenoeg zinloos te zijn. De therapietrouw van vrouwen is groter dan die van mannen. Vrouwen hebben meer schade van tabaksrook en roken is voor hen dus gevaarlijker dan voor mannen, net als alcohol voor hen giftiger is dan voor mannen. De longziekte COPD komt onder niet-rokers vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Vrouwen worden anders oud en ze uiten hun klachten bij de dokter op een andere manier dan mannen. Zo kan ik nog wel even doorgaan,’ zegt ze.

Het wordt steeds duidelijker dat verklaringen voor deze verschijnselen zowel te vinden zijn in de omgeving en in de levensloop van vrouwen als in de biologie en de genetica. Het X-chromosoom, waarvan de vrouw er twee heeft en de man één, is genetisch erg belangrijk. Veel verschillen tussen mannen en vrouwen in gevoeligheid voor ziekten hebben daarmee te maken.

Kenniscentrum
Mede dankzij Lagro-Janssen is er in het medisch onderwijs de laatste jaren veel meer aandacht voor sekseverschillen dan voorheen. Het UMC St Radboud beschikt over een kenniscentrum ‘Sekse en diversiteit in medisch onderwijs’. Dit stelt onderwijspakketten beschikbaar, waarmee docenten in hun eigen onderwijspraktijk aan de slag kunnen. Medewerkers van het kenniscentrum geven daarbij adviezen en ondersteuning. Dit heeft ertoe geleid dat, wat Lagro-Janssen gendergevoeligheid noemt, onder artsen aan het toenemen is. Maar tevreden is ze nog niet. ‘Ik maak in de praktijk nog te vaak mee dat artsen bijvoorbeeld niet doorvragen op genderspecifieke risicofactoren bij hun vrouwelijke patiënten.’

Zorginnovatie
Lagro-Janssen heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan enkele zorginnovaties, waaronder het Centrum Seksueel en Familiaal Geweld Nijmegen. Slachtoffers van dit type geweld (vrouwen, kinderen èn mannen) worden professioneel opgevangen op de spoedeisende hulp van het UMC St Radboud. Als een slachtoffer aangifte wil doen komen de politie en een forensisch arts naar het ziekenhuis. Het slachtoffer krijgt hulp en verdere begeleiding vanuit het UGC, dat is de universitaire huisartsenpraktijk op het terrein van het ziekenhuis. Deze praktijk, waarvan Lagro-Janssen als huisarts tot aan haar pensioen deel uitmaakte, is deskundig in de opvang van deze slachtoffers en heeft goede afspraken met andere hulpverlenende instanties.

Ook na haar emeritaat blijft Lagro-Janssen beschikbaar voor het counselen van hulpverleners en slachtoffers van seksueel en/of familiaal geweld.

Prof.dr. A.L.M. Lagro-Janssen (Elsloo, 30 juni 1948) studeerde geneeskunde aan de Radbouduniversiteit. Al tijdens haar studie was ze betrokken bij initiatieven als de actiegroep Medicijnen en bij vrouwenstudies. Van 1977 tot 2013 was zij in Nijmegen werkzaam als huisarts. Daarnaast was zij verbonden aan de toenmalige afdeling Huisartsgeneeskunde, Sociale Geneeskunde en Verpleeghuisgeneeskunde van het UMC St Radboud. In 1996 werd zij benoemd tot bijzonder hoogleraar Vrouwenstudies Geneeskunde aan de Radbouduniversiteit. In 2004 werd dit omgezet in een regulier hoogleraarschap. Zij ontving vele wetenschappelijke onderscheidingen. In 2007 werd zij benoemd tot officier in de Orde van Oranje Nassau.

Congres en afscheidsrede
Voorafgaand aan de afscheidsrede op 5 juli aanstaande vindt in de St. Stevenskerk in Nijmegen een internationaal congres plaats, getiteld Gender-sensitive Medicine: from Science to Education and Care. Klik hier voor het programma van dit congres.

De afscheidsrede van prof.dr. Toine Lagro-Janssen begint om 16.00 uur, eveneens in de St. Stevenskerk. De titel is Gender, gelijkheid en geneeskunde.

Jan de Leeuw