Borrelia-bacterie zet menselijk immuunsysteem op scherp
Array
Bijna een kwart van de teken in Nederland is besmet met de Borrelia-bacterie, de beruchte veroorzaker van de ziekte van Lyme. Marije Doppenberg-Oosting onderzocht hoe ons immuunsysteem deze bacterie herkent en ontdekte twee receptoren die een belangrijke rol spelen in dit proces. Op 3 september verdedigt zij haar proefschrift bij het UMC St Radboud.
De ziekte van Lyme wordt veroorzaakt door besmetting met de Borrelia-bacterie na een tekenbeet. Deze bacterie kan bij mensen ontstekingen in de gewrichten en in de hersenen veroorzaken, die vaak moeilijk zijn te behandelen. Een op de vijf mensen heeft wel eens een tekenbeet. Hoe de besmetting plaatsvindt en waarom de ene persoon wel ziek wordt (soms pas jaren later) en de andere niet, is nog een raadsel. Onderzoekers proberen dan ook wereldwijd vat te krijgen op deze complexe bacterie, of beter bacteriefamilie, die allerlei slimme trucjes in huis heeft om het menselijk immuunsysteem te misleiden.
Handjes van de cel
Marije Oosting, postdoc bij de afdeling Experimentele Interne Geneeskunde van het UMC St Radboud, onderzocht tijdens haar promotie hoe de afweercellen van ons immuunsysteem de Borrelia-bacterie herkennen. Deze afweercellen hebben aan de buiten- en binnenkant een soort handjes – receptoren – die elk een ander stukje van de bacterie kunnen herkennen. Twee van deze receptoren (TLR1/2 en NOD2) blijken een belangrijke rol te spelen in dit proces.
Kapotte receptor, minder signaalstoffen
Verder ontdekte Oosting dat de signaalstof Interleukine-1beta een cruciale rol speelt bij het veroorzaken van een immuunreactie tegen de Borrelia-bacterie en de ontwikkeling van gewrichtsontstekingen. Interleukine-1 is een signaalstof die zorgt voor ontstekingen, dat kan zowel in gewrichten als in het brein zijn. Oosting deed experimenten met gezonde proefpersonen, veelal boswachters, omdat die vaak in contact komen met de bacterie zonder de ziekte van Lyme te krijgen. “We hebben witte bloedcellen afgenomen en deze in contact gebracht met de Borrelia-bacterie om te kijken welke signaalstoffen (cytokines) ze produceren. Vervolgens zijn we in het DNA gaan kijken bij welke proefpersonen de genoemde receptoren kapot waren en bij wie ze nog functioneerden, om te achterhalen of er verschil zat in de productie van signaalstoffen. We zagen een duidelijk verschil: als de NOD2-receptor kapot is, worden er minder signaalstoffen geproduceerd.”
Nieuwe variant in Nederland
De Borrelia-bacterie komt voor in verschillende varianten, zoals Borrelia burgdorferi die ontstekingen in de knieën kan veroorzaken, Borrelia afzelii die huidafwijkingen geeft en Borrelia garinii die neurologische problemen en verlammingen tot gevolg kan hebben. Het AMC behandelde onlangs een patiënt die na een tekenbeet was besmet met een nieuwe Borrelia-variant: Borrelia myamotoi. Deze bacterie was al gesignaleerd in Rusland, maar nog niet eerder in Nederland. “De nieuwe variant is vooral gevaarlijk, doordat hij andere klachten geeft dan de normale Borrelia-bacterie”, waarschuwt Oosting. “Borrelia myamotoi kan hersenvliesontsteking – encefalitis – veroorzaken. Patiënten krijgen hoge koorts en dat kan enkele dagen duren. Koorts doet zich doorgaans niet voor bij de ziekte van Lyme.” Ze spreekt over het ‘neefje’ van Borrelia, aangezien de bacterie dezelfde vorm heeft als de bekende varianten.
Slimme camouflage
Hoewel de kennis over de bacterie de afgelopen decennia flink toenam, is nog veel onderzoek nodig. “We weten nu van twee receptoren dat ze een belangrijke rol spelen, maar nog niks over de andere receptoren. Sommige receptoren werken samen, maar hoe weten we niet.” Borrelia is uiterst slim in het ontwijken van het immuunsysteem en kan zich binden aan eiwitten. “De bacterie gebruikt de teek om te voorkomen dat hij wordt gedood. Hij nestelt zich in het darmsysteem van de teek en weet precies wanneer de teek bloed gaat zuigen; dan begeeft hij zich snel naar de speekselklieren. Hij kan ook zelf zijn buitenkant veranderen, als een soort camouflagepak.”
Teleurgestelde patiënten
Oosting was een van de sprekers tijdens de International Conference on Lyme Borreliosis and other Tick-borne diseases (ICLB), half augustus in Boston. “Er is nog veel discussie over de ziekte van Lyme. Waarom sommige mensen de ziekte pas jaren later ontwikkelen, snapt bijvoorbeeld nog niemand.
Het vaststellen van langdurige klachten als gevolg van een Borrelia-besmetting is erg lastig. Patiënten kunnen dit niet altijd begrijpen en zijn teleurgesteld in de artsen die hen behandelen. Ik hoop met mijn onderzoeksresultaten juist deze mensen in de toekomst te kunnen helpen.’
