It’s a men’s world; but not for long

Dat hart- en vaatziekten zich bij mannen anders manifesteren dan bij vrouwen, is inmiddels redelijk bekend binnen en buiten de medische wetenschap. Verder is de mannelijke dominantie in de wetenschap nog wijdverbreid: van oudsher worden er vooral mannelijke ratjes gebruikt als proefdier en mannen bij latere onderzoekstadia. “Maar wetenschappelijk onderzoek dat het man-vrouwverschil volstrekt niet in ogenschouw heeft genomen, is slecht onderzoek”, zegt dr. Ineke Klinge, universitair hoofddocent Gender Medicine aan de Universiteit Maastricht. Ze leidde op verzoek van de Europese Commissie het project ‘Gendered Innovations’, waarmee onderzoekers het gereedschap krijgen aangereikt om sekse en gender de plaats te geven in wetenschappelijk onderzoek die het verdient.

Onlangs gaf Ineke Klinge voor het eerst een masterclass voor een farmaceutische firma. Ze begon haar verhaal met artikel 1 van de Nederlandse grondwet: Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. “Maar even adequaat behandelen, betekent in de gezondheidszorg juist verschil maken. Als je mannen en vrouwen gelijk medisch behandelt, ontstaan er problemen. Een mannenhart is niet hetzelfde als een vrouwenhart, of het hart van een kind. Dat is geen aanval op de traditionele wetenschap, maar het zijn nieuwe inzichten.”
Na de tweede feministische golf raakte de verschillende biologie van vrouwen ten opzichte van die van mannen enigszins in het verdomhoekje. “De biologie werd tot die tijd gebruikt om vrouwen een bepaalde plek in de maatschappij toe te wijzen. Ze zouden bijvoorbeeld onbetrouwbare werknemers zijn vanwege hun hormoonschommelingen. Na de feministische golf werd die verschillende biologie een taboe-onderwerp.” Inmiddels is dat tij gekeerd, mede onder invloed van de maatschappelijke ontwikkeling. “Er is nu niemand meer die vrouwen diskwalificeert voor een topfunctie vanwege haar fysiek. Die hernieuwde aandacht voor de verschillen tussen man en vrouw is terecht.”

Sekse en gender
Dat vindt ook de Europese Commissie. Al sinds 2002 wordt er op verschillende manieren geprobeerd onderzoekers te stimuleren om stil te staan bij sekse- en genderverschillen in wetenschappelijk onderzoek. Sekse staat voor de biologische verschillen tussen man en vrouw, gender voor de socioculturele aspecten van het man- of vrouwzijn. Denk bijvoorbeeld aan gedrag en identiteit. De afgelopen twee jaar leidde Klinge samen met haar collega Londa Schiebinger van Stanford University het project ‘Gendered Innovations: How gender analysis contributes to research’. Het rapport en bijbehorende website presenteren ruim twintig voorbeelden van wetenschappelijk onderzoek in diverse domeinen, waaruit blijkt dat het analyseren van sekse en gender in wetenschappelijk onderzoek leidt tot een betere kwaliteit. Onder andere door middel van checklists kunnen onderzoekers deze kennis toepassen, bijvoorbeeld als ze een subsidie-aanvraag doen in het nieuwe kaderprogramma Horizon 2020. Daar moet de genderdimensie expliciet in aanschouw worden genomen. De casussen bestrijken de zogenaamde ‘grand societal challenges’ van Horizon 2020, waarbinnen subsidies verstrekt worden; van ‘basic science’, health, demographic change and wellbeing, tot ‘food & nutrition’ en ‘transport’. De expertise van Ineke Klinge ligt vooral op het biomedisch domein.

Beoordelaars
Behalve voor onderzoekers is de informatie ook nuttig voor bijvoorbeeld beoordelaars van wetenschappelijke publicaties. “Zij zouden ook kunnen zeggen: ‘Als niet is aangegeven of het onderzoek in mannetjes- of vrouwtjesmuizen is gedaan, weigeren we het artikel.’ Ook als je kunt aantonen dat het voor dit onderzoek niet relevant is om naar verschillen te kijken, is het goed. Maar wat mij en mijn collega’s betreft moet je door deze checklists heen en het vermelden in je artikel.” Klinge is ervan overtuigd dat nu het momentum is bereikt dat sekse en gender de aandacht gaan krijgen in wetenschappelijk onderzoek die het verdient. “Er is een cultuuromslag gaande op dit gebied. Onderzoekers presenteren zich als exponent van gender medicine, grote subsidieverstrekkers hebben er meer oog voor dan ooit, er zijn congressen en handboeken om de kennis te verspreiden.” Om ook wetenschappers van de toekomst vertrouwd te maken met het gedachtengoed, ontwikkelde Klinge samen met zeven andere Europese universiteiten een mastermodule die in Maastricht ook als keuzevak wordt aangeboden aan Geneeskunde-studenten. “Zo leren ze hoe normaal het is om ook deze check uit te voeren in wetenschappelijk onderzoek.”

Grote teen
Waarmee ze niet beweert dat elk sekseverschil relevant is. “De grote teen van een man zal weinig verschillen van die van de vrouw. En soms schiet de aandacht door naar de verkeerde kant. Zo ontwikkelde een fabrikant een knieprothese die specifiek op de anatomie van de vrouw zou zijn berekend. Terwijl bij zo’n prothese de lengte van de persoon veel belangrijker blijkt dan het geslacht. Overdreven aandacht is net zo fout als geen aandacht. Het gaat om de juiste aandacht.” Ze beseft heel goed dat er ook wetenschappers zijn die kritisch zijn over haar werkveld. “Een probleem als obesitas in achterstandswijken vraagt volgens sociologen om andere aandacht dan een zoektocht naar sekse- en genderverschillen bij mannen en vrouwen bij de ontwikkeling van obesitas. Mijn antwoord luidt dan dat het per onderwerp bekeken moet worden op welk vlak de meest doelmatige interventie gezocht moet worden.”

Implementatie
Om de kennis uit ‘Gendered Innovations’ tussen de oren van diverse doelgroepen te krijgen, van onderzoekers en subsidieverstrekkers tot gezondheidszorg-beleidsmakers en het bedrijfsleven, is onlangs een nieuw tweejarig EU-project begonnen: EuGenMed. Klinge participeert eveneens in de Alliantie Gezondheid en Gender die opgericht is door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. In die Alliantie werken onderzoekers, zorgorganisaties, medisch specialisten, maar ook de media samen aan de kennisverspreiding in Nederland. “Heel uitdagend voor mij als wetenschapper”, besluit Ineke Klinge.

Dr. Ineke Klinge is werkzaam binnen de vakgroep Health, Ethics & Society (HES) van de Faculty of Health, Medicine and Life Sciences (FHML)

Meer informatie:

website

http://ec.europa.eu/research/science-society/gendered-innovations/index_en.cfm

Rapport

http://ec.europa.eu/research/science-society/document_library/pdf_06/gendered_innovations.pdf

Redactie Medicalfacts / Alida Budding - Hennink

https://www.medicalfacts.nl

Samen met mijn dochter Janine Budding verzorg ik dagelijks het online medisch nieuws voor zorgverleners, zodat zorgverleners elke dag weer op de hoogte zijn van het nieuws wat voor hen relevant is. De rol en beleving van patiënt & Healthy Ageing, zijn voor mij speerpunten om extra aandacht aan te besteden.

Ik heb jarenlang ervaring in diverse functies in thuiszorg.