Wereldgezondheidsdag: hoe tropisch zijn tropische ziekten?
Array(ANTWERPEN, 3/4/2014) Eén prikje van een insect kan desastreuze gevolgen hebben. Jaarlijks sterven in de tropen honderdduizenden mensen aan ziekten die door vliegen, muggen of teken worden overgedragen. Vele van deze ziekten kwamen vroeger ook bij ons voor, maar kloppen nu weer aan de deur van Europa. De Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) vraagt op Wereldgezondheidsdag (maandag 7 april) terecht aandacht voor ziekten die door insecten worden overgedragen.
Prof dr. Bruno Gryseels, directeur van het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG): “In de 21ste eeuw zou niemand meer mogen sterven door één klein muggenprikje. Helaas investeren we ook maar een prikje in het onderzoek en de bestrijding van tropische ziekten. Met meer aandacht, middelen en onderzoek kunnen zij nochtans grotendeels naar de geschiedenisboeken verwezen worden.
“En dat is ook in ons eigen belang, want tropische ziekten zijn helemaal niet zo tropisch meer. Door klimaatverandering, migratie en internationale handel zijn ze de grenzen van Europa weer overgestoken. Malaria, knokkelkoorts en andere virussen steken de kop op in heel Zuid-Europa en veroorzaken soms al kleine epidemies. Sommige van de insecten die er de ziekten overdragen, zoals de tijgermug, zijn ook al België gesignaleerd. Ongenode gasten bij het vee, zoals de blauwtongzieke, tonen aan dat we het niet meer hebben over hypothetische scenario’s.”
Het ITG neemt al decennia het voortouw in het onderzoek en de bestrijding van tropische “vector-borne” infectieziekten in ontwikkelingslanden. Daar blijft het niet bij: in 2013 werden in onze kliniek 250 gevallen van malaria en 140 van knokkelkoorts (ook dengue genoemd) vastgesteld. Het ging wel over mensen die op reis naar tropische gebieden besmet waren geraakt.
Ter gelegenheid van Wereldgezondheidsdag zetten wij een aantal belangrijke vectoren, ziekten en ITG-onderzoek voor u op een rijtje (foto’s beschikbaar online):
Tijgermug
De tijgermug heeft haar naam niet gestolen, je herkent de mug aan haar zwart-witte strepen. Oorspronkelijk komt de tijgermug uit Azië, maar het insect reist graag mee met het transport van importgoederen, zoals autobanden en sierplanten. Vandaag is de mug ook uitgeweken naar Amerika en enkele landen in Europa. De tijgermug is een verspreider van ziektes zoals knokkelkoorts (of dengue), chikungunya en de West-Nijlziekte.
Wat doen wij?
Sinds vorige zomer is de tijgermug voor het eerst in België gesignaleerd. Onze onderzoekers volgen de populatie nauwgezet op. Ze onderzoeken of de mug de winter kan overleven en zich zo permanent zou kunnen vestigen in België. Dit gebeurt in het kader van een surveillanceproject voor exotische muggen, knijten en teken gefinancierd door het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen.
Malariamug
Malariamuggen dragen de parasiet over die malaria veroorzaakt. Enkel geïnfecteerde vrouwtjes kunnen de parasiet doorgeven. Hoewel de ziekte te voorkomen en te genezen is, eist malaria jaarlijks zo’n 627 000 doden. 77 procent van de sterfgevallen vindt plaats bij kinderen onder de 5 jaar. Vooral in Afrika maar ook in Zuid-Oost-Azië en Latijns-Amerika blijft het probleem groot. Malaria is de laatste 10 jaar aanzienlijk verminderd door o.a. het grootschalig gebruik van bednetten die met insecticide zijn behandeld. De internationale mobilisatie tegen deze ziekte (o.a. door het Global Fund) is hierbij essentieel geweest.
Wat doen wij?
Onze wetenschappers zetten in op multidisciplinair en innovatief onderzoek om malaria te bestrijden. Het ITG bestudeert de malariaparasieten en de malariamuggen in het labo maar ook in hun leefomgeving. Daarnaast proberen we ziektebestrijding te verbeteren door nieuwe diagnostische sneltesten en behandelingsschema’s te evalueren. Ook testen we nieuwe muggenbestrijdingsmiddelen uit. Door in te spelen op de biologische, menselijke en maatschappelijke ketens hopen we malaria onder controle te houden en zelfs uit te schakelen.
Tseetseevlieg
De tseetseevlieg draagt de parasiet over die trypanosomiasis bij dieren en mensen veroorzaakt. Bij de mens wordt deze ziekte ook slaapziekte genoemd. Slaapziekte is fataal als het niet behandeld wordt. Dankzij wereldwijde inspanningen daalde aantal nieuwe gevallen van slaapziekte de afgelopen 10 jaar gestaag. Hierbij speelde aan het ITG ontwikkelde diagnostiek een belangrijke rol. In 2009 werden voor het eerst in 50 jaar tijd minder dan 10.000 nieuwe gevallen vastgesteld, een trend die verder wordt gezet.
Trypanosomiasis bij dieren vormt in Afrika een wijdverspreid probleem. De ziekte raakt vooral het vee van kleine boeren in rurale gebieden. Als de runderen ziek worden heeft dat directe impact op de voedselzekerheid van de families, door de verminderde melk- en vleesproductie, of omdat de dieren te ziek zijn om het land te bewerken. Een efficiënte behandeling van dierlijke trypanosomiasis is niet eenvoudig omdat er veel resistentie bestaat tegen de medicijnen die gebruikt worden om de infectie bestrijden.
Wat doen wij?
Zonder de door het ITG-ontwikkelde diagnostiek zou het bestrijden van trypanosomiasis in dieren en mensen onmogelijk zijn, ze wordt al 30 jaar in het veld ingezet. ITG-onderzoekers brachten vorig jaar een revolutie teweeg door een sneltest te ontwikkelen die in 15 minuten uitsluitsel kan geven.
Onze wetenschappers bestuderen ook de wisselwerking tussen de tseetseevlieg, de parasiet en zijn gastheren. Het consortium is gefinancierd door het Interuniversity Attraction Poles Programme (IAP) van het Federaal Wetenschapsbeleid (Belspo). We leiden een groot onderzoeksproject over dierlijke trypanosomiasis in samenwerking met Duitse universiteitspartners, Dierenartsen Zonder Grenzen-België en met Afrikaanse partnerlanden Togo, Mozambique en Ethiopië. In dit project ontrafelen we de genetische oorzaken van de geneesmiddelenresistentie, brengen we dit probleem bij onze partnerinstituten in kaart. We bestrijden dierlijke trypanosomiasis samen met de boeren, lokale NGO’s en Dierenartsen Zonder Grenzen om zo de levensstandaard van de lokale bevolking te verbeteren.
Daarnaast doen we met onze partners in de Democratische Republiek Congo onderzoek naar slaapziekte in het kader van het Raamakkoord met de Belgische Ontwikkelingssamenwerking.
Teek
De teek leeft van bloed van mensen en gewervelde dieren. Het beestje verankert zich in de huid en laat zich na haar bloedmaaltijd, die gemiddeld enkele dagen duurt, weer vallen. Tijdens het zuigen kan de teek ziektekiemen overbrengen naar mens en dier. De belangrijkste humane ziektes die teken verspreiden in Europa zijn de ziekte van Lyme en tick-borne encephalitis. In Afrika dragen teken oostkustkoorts over bij runderen. Die ziekte zorgt voor duizenden sterfgevallen per jaar en is daardoor de belangrijkste dierlijke ziekte die door teken wordt overgedragen.
Wat doen wij?
Al 20 jaar werken onze wetenschappers aan een beter vaccin tegen oostkustkoorts in Afrika, sinds kort wordt dit onderzoek gefinancierd door de Bill & Melinda Gates-foundation.
We richten onze pijlen ook op de Aziatische runderteek die recentelijk West-Afrika heeft veroverd. De ziekten die deze teek verspreidt treft veel runderen en daardoor ook de bevolking die leeft van hun melk- en vleesproductie. Op sommige dieren zit zo’n groot aantal teken dat het dier minder kan produceren.
In België focussen we ons op de schapenteek die de ziekte van Lyme overbrengt bij mensen en de hondenteek die momenteel in opmars is en ziektes bij paardachtigen verspreidt.
Zandvlieg
Zandvliegen komen voor in verschillende gebieden, van het regenwoud tot woestijnachtige streken. Met het blote oog zijn ze moeilijk te spotten want een zandvlieg is niet groter dan 3mm. Zo’n dertig soorten zandvliegen brengen de leishmaniaparasiet over op mensen en zoogdieren, de infectie kan tot de ziekte leishmaniasis leiden. Enkel geïnfecteerde vrouwtjes geven de leishmaniaparasiet door.
Leishmaniasis komt voor in verschillende vormen, de drie bekendste zijn viscerale (ook bekend als kala-azar en de meest ernstige vorm van de ziekte), cutane (tast de huid aan) en mucocutaneuze (tast de huid en slijmvliezen aan). Leishmaniasis bedreigt 350 miljoen mensen in 98 landen en is ook aanwezig in Zuid-Europa. Jaarlijks sterven er wereldwijd 20.000 tot 30.000 mensen aan de ziekte.
Wat doen wij?
Onze wetenschappers doen onderzoek naar geneesmiddelenresistentie, virulentie en ze bestuderen hoe leishmaniasis zich verspreidt. Daarnaast analyseren onze onderzoekers de nauwkeurigheid van de sneltesten om zo de ziekte in kaart te brengen. Ook onderzoeken we nieuwe benaderingen om de zandvliegjes onder controle te houden.
Schistosomawormen
Schistosomiasis, of bilharzia, is een infectie met een van de parasitaire wormen van de Schistosoma-familie. Vorig jaar was er even aandacht voor deze verwaarloosde ziekte toen Tour de France-winnaar Christopher Froome aankondigde er eindelijk van verlost te zijn.
Mensen lopen deze wormziekte op door contact met besmet zoet water, waarna wormlarfjes via de huid het lichaam binnendringen. Vooral kinderen worden getroffen, zij kunnen door schistosomiasis groei- en leerproblemen oplopen. Chronische infectie kan ernstige complicaties veroorzaken aan lever, darmen en blaas. De infectie kan soms ook de geslachtsorganen, het ruggenmerg of de hersenen aantasten en daar serieuze ontstekingsreacties veroorzaken. Hoewel schistosomiasis bovenal een chronische ziekte is, overlijden er naar schatting toch enkele tienduizenden mensen per jaar aan de ziekte. Nochtans kan schistosomiasis goed gediagnosticeerd en behandeld worden.
Wat doen wij?
Momenteel wordt de ziekte vooral aangepakt door risicogroepen zoals schoolkinderen jaarlijks op grote schaal te behandelen. Maar dit is vechten tegen de bierkaai zolang mensen, bij gebrek aan alternatief, besmette rivieren en poelen gebruiken om te drinken, wassen, en zwemmen, en dit water zelf weer kunnen besmetten via hun ontlasting. Zo worden mensen keer op keer weer geïnfecteerd, waardoor de vicieuze cirkel van ziekte en armoede standhoudt. ITG-onderzoekers proberen na te gaan hoe die cirkel het beste doorbroken wordt. We doen ook onderzoek naar betrouwbare methodes en strategieën ter opsporing, preventie, en bestrijding van de ziekte dietoegepast kunnen worden in gebieden waar weinig middelen voorhanden zijn.
