Vijftig jaar tabaksbeleid in Nederland: een moeizaam proces

Op Wereld Niet Roken Dag presenteert professor Marc Willemsen, bijzonder hoogleraar Tabaksontmoediging aan de Universiteit Maastricht, vandaag zijn boek ‘Tobacco Control Policy in the Netherlands. Between Economy, Public Health, and Ideology’. Het is de eerste keer dat de ontwikkeling van het tabaksontmoedigingsbeleid in Nederland zo uitgebreid wetenschappelijk is geanalyseerd.

Tabaksbeleid

Marc Willemsen bestudeerde daarvoor álle Kamerverslagen rond tabaksbeleid van de afgelopen 50 jaar, interviewde ambtenaren, vertegenwoordigers van gezondheidsorganisaties én mensen uit de tabaksindustrie. Daarnaast bekeek hij talloze, deels geheime, documenten uit het lobbycircuit. Centrale vraag in zijn meer dan 300 pagina’s tellende boek is eigenlijk: ‘Waarom verliep het maken van tabaksontmoedigingsbeleid in Nederland zo moeizaam?’

Overheidsbeleid

In zijn boek schildert hoogleraar Willemsen het bijzondere krachtenveld van tabaksindustrie en gezondheidsorganisaties en hoe de Nederlandse overheid hiertussen heeft gelaveerd. “Het perspectief van die overheid is nogal veranderlijk in dit dossier en zeer afhankelijk van ideologie, partijpolitiek of zelfs de persoonlijkheid van de verantwoordelijke minister”, aldus Willemsen. “Minister Els Borst tekende midden jaren negentig voor een keerpunt in de relatie tussen de overheid, de tabaksindustrie en gezondheidsorganisaties. Zij had met haar achtergrond als huisarts een persoonlijk belang om het tabaksbeleid weg te halen bij het Ministerie van Economische Zaken en onder te brengen bij het Ministerie van Volksgezondheid.”

Tot dan toe had de industrie een dikke vinger in de pap, maar vanaf de jaren negentig begon het tij te keren. Voortaan werd de tabaksindustrie meer op afstand gehouden, hoewel zij onder de ministers Klink en Schippers weer voet aan de grond kreeg. Onder de staatssecretarissen Van Rijn en Blokhuis is de industrie weer op afstand geplaatst, zoals overigens ook werd geëist door nieuwe regelgeving vanuit de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

Rookspectrum

Tabaksontmoediging kwam in Nederland maar moeizaam tot stand, zeker in vergelijking met het buitenland. In het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld is men vanaf de jaren tachtig al veel daadkrachtiger, mede doordat de nationale artsenorganisaties zich sterk maakten voor een beleidswijziging. In Nederland hebben de artsenverenigingen nooit zo’n stevig geluid laten horen.

Willemsen verklaart dat niet alleen vanuit het feit dat Nederlandse huisartsen zelf meer dan gemiddeld rookten, maar ook wijst hij op het blad Rookspectrum dat tussen 1979 en 1984 door het Bureau Voorlichting Tabak, een initiatief van de tabaksindustrie, onder alle huisartsen werd verspreid en een eenzijdige selectie van wetenschappelijke artikelen over de gevolgen van roken bood. Hierdoor bleef de controverse rondom roken en gezondheid lang in stand. Ruim de helft van de huisartsen gaf in die tijd aan het blad zeer waardevol te vinden voor de eigen oordeelsvorming.

Accijns

Ook op accijnzen gaat Willemsen uitgebreid in. Niet alleen op het eeuwige getouwtrek tussen de ministeries van Financiën en Volksgezondheid, maar ook laat hij zien dat de tabaksindustrie regelmatig adviesrapporten richting het Ministerie van Financiën stuurde om alternatieven voor accijnsverhogingen aan te dragen. “Zo verlaagde het ministerie zelfs een keer de accijns op sigaretten op verzoek van de industrie”, vertelt Willemsen. “De tabaksindustrie had het ministerie gewezen op eventuele nadelige werkgelegenheidseffecten en mocht zo de prijs van een pakje sigaretten verhogen zonder dat de consument dat merkte. Eigenlijk was dat een verkapte vorm van staatssteun.”

Het boek van de Maastrichtse hoogleraar Marc Willemsen werd op Wereld Niet Roken Dag gepresenteerd tijdens een middagsymposium in Den Haag, waarbij ook de staatssecretaris van VWS aanwezig was. ‘Tobacco Control Policy in the Netherlands. Between Economy, Public Health, and Ideology’ is een zogenoemde open access publicatie en gratis verkrijgbaar via internet. Het boek is interessant voor iedereen die wil begrijpen hoe gezondheidsbeleid tot stand komt binnen de typisch Nederlandse context van polderen, decentralisatie en deregulering.

Bron: Universiteit Maastricht

Redactie Medicalfacts/ Janine Budding

https://www.medicalfacts.nl

Ik heb mij gespecialiseerd in interactief nieuws voor zorgverleners, zodat zorgverleners elke dag weer op de hoogte zijn van het nieuws wat voor hen relevant kan zijn. Zowel lekennieuws als nieuws specifiek voor zorgverleners en voorschrijvers. Social Media, Womens Health, Patient advocacy, patient empowerment, personalized medicine & Zorg 2.0 en het sociaal domein zijn voor mij speerpunten om extra aandacht aan te besteden.

Ik studeerde fysiotherapie en Health Care bedrijfskunde. Daarnaast ben ik geregistreerd Onafhankelijk cliëntondersteuner en mantelzorgmakelaar. Ik heb veel ervaring in diverse functies in de zorg, het sociaal domein en medische-, farmaceutische industrie, nationaal en internationaal. En heb brede medische kennis van de meeste specialismen in de zorg. En van de zorgwetten waaruit de zorg wordt geregeld en gefinancierd. Ik ga jaarlijks naar de meeste toonaangevende medisch congressen in Europa en Amerika om mijn kennis up-to-date te houden en bij te blijven op de laatste ontwikkelingen en innovaties. Momenteel ben doe ik een Master toegepaste psychologie.

De berichten van mij op deze weblog vormen geen afspiegeling van strategie, beleid of richting van een werkgever noch zijn het werkzaamheden van of voor een opdrachtgever of werkgever.