Twee keer per week vis te eten goed, drie keer niet zonder risico
Array
Eten van vis kan gevaarlijk zijn. Vissen kunnen namelijk een hoog gehalte aan dioxines in hun vet hebben opslagen. Dat heeft Tinka Murk, toxicoloog aan de Wageningen Universiteit, zaterdag in het televisieprogramma Kassa gezegd. Het Voedingscentrum adviseert om twee keer per week vis te eten. ,,Dat is een goed advies, maar overschrijdt de grens van twee keer per week niet, anders kom je snel over de maximale hoeveelheid dioxines heen”, aldus Murk. Het slikken van visoliecapsules raadt zij af. Zeker wanneer vis al onderdeel is van het menu.
Uit onderzoek van Murk blijkt dat vooral vis uit Nederlandse rivieren, de Middellandse Zee en vis die dicht bij de kust is gevangen, veel dioxine bevat. Ze ontraadt dan ook deze vis te eten.
Volgens Tinka Murk, hoogleraar Milieutoxicologie aan de Universiteit van Wageningen zijn de schadelijke gevolgen van dioxines op de lange termijn zeer ernstig. Dioxines tasten ons immuunsysteem aan, maar we kunnen er ook leerproblemen van krijgen. Daarnaast kunnen dioxines ook kankers bevorderend zijn. Dioxines veroorzaken echter geen schade aan onze DNA. Vooral zwangere vrouwen moeten erg opletten voor dioxines, want hun ongeboren kind is hier uiterst gevoelig voor. Helaas is er verder nog maar weinig bekend over de gevolgen van dioxines op de lange termijn.
Dioxines zitten in een aantal voedingsmiddelen, maar wij krijgen onze dagelijkse bijdrage binnen door zuivelproducten (38%), vleesproducten (17%) en vis (12%). Wij eten relatief weinig vis, maar toch zorgt vis voor een relatief hoog percentage dioxine. Volgens Tinka Murk ligt het maximum gehalte aan dioxines en PCB’s in vis hoger dan van andere voedingsmiddelen. Dioxines en PCB’s in vis is niet tegen te gaan waardoor de EU-norm voor de toegestane hoeveelheid van die gifstoffen voor vis vrij hoog is. Als we vlees en vis gelijk zouden trekken, dan zouden we nauwelijks nog vis kunnen eten, aldus Tinka Murk.
Uit Belgisch onderzoek blijkt dat mensen die meer dan drie keer per week vette vis eten, te veel dioxines binnenkrijgen. De Gezondsheidsraad, het Voedingscentrum en het Nederlands Visbureau raden aan om twee keer per week vis te eten. Volgens Tinka Murk is dit een advies wat we zeker moeten proberen om op te volgen, maar ze heeft wel een aantal tips voor ons.
We moeten namelijk wel letten op de vissoorten die we eten. Het verschilt heel erg per vissoort hoeveel dioxines en PCB’s erin zitten. Als je bijvoorbeeld één keer per week 150 gram paling uit de Biesbosch eet, zit je al aan de maandelijkse norm van het dioxine gehalte. Vissen die vaak meer dioxines bevatten zijn: vis uit Nederlandse wateren, de Middellandse Zee en dicht bij de kust gevangen vis. De roofvissen zoals zwaardvis, marlijn, snoekbaars, tonijn en haai zijn ook minder veilig. Dat komt omdat roofvissen aan het eind van de voedselketen zitten en andere dioxine houdende vissen eten. Tonijn bevat vooral veel methylkwik en deze vis kan je beter niet meer dan één keer per maand eten.
Dan zou je denken dat kweekvis de oplossing is, maar helaas bevatten ook die stoffen die niet goed voor ons zijn. In het voer van de kweekvis kan van alles doorheen gegooid zijn zoals antibiotica. En kweekvis van buiten Europa, bijvoorbeeld Tilapia, is soms ook weer erg vervuild.
Vissen die zijn gevangen op de oceaan zijn redelijk veilig en deze bevatten ook weinig dioxine-equivalenten. Ook is magere vis over het algemeen schoner dan vette vis. Het is volgens Tinka Murk dan ook aan te raden om toch twee keer per week vis te eten, waarvan één keer per week vette vis.
Als je vis eet is het niet aan te raden om daarnaast nog eens visoliecapsules te slikken, omdat deze ook dioxines bevatten. Ook voor deze capsules is een norm gesteld, maar als je regelmatig vis eet, hoef je geen capsules te slikken. Dat is echt teveel en via een onnatuurlijk omweg, aldus Tinka Murk.
Naast dat dioxine in dierlijke producten zit is het minder bekend dat ze ook in toegevoegde vetten en olien zitten. Bijvoorbeeld in soep of koekjes. Hier is nog nooit eerder onderzoek naar gedaan. Er is dus helemaal geen zicht op producten waarin dioxines zitten zoals industriele olien en vetten en plantaardige producten en dierlijke vetten. Het is wel aan te raden om te letten op dierlijke vetten.
Volgens Tinka Murk hoeft dit niet te betekenen dat we niets meer kunnen eten. Je moet alleen wel bewust kiezen en daarmee kan je veel invloed uitoefenen op je eetpatroon. Het is heel erg belangrijk om gevarieerd te eten.
Nog een keer de tips op een rijtje:
– Beperk dierlijke vetten
РMaximaal twee keer per week vis, waarvan ̩̩n keer per week vette vis
– Het liefst geen vis uit de Nederlandse wateren, Middellandse zee en dichtbij de kust gevangen, roofvissen en tonijn
– Geen extra visoliecapsules als je al vis eet
– Eet gevarieerd
– Daarnaast is het ook belangrijk om te letten op verantwoord en duurzaam gevangen vis. Hierdoor wordt de vis en de vissector behouden.
Door milieuverontreiniging kunnen er schadelijke stoffen voorkomen in vis. Het gaat vooral om zware metalen (kwik), dioxines, PCB’s en toxafeen, een bestrijdingsmiddel dat onder meer in de katoenteelt wordt gebruikt.
Roofvissen hebben de meeste last van vervuiling. Dat geldt vooral voor grote roofvissen, zoals haaien en zwaardvissen. Vissen die alleen planten of plankton eten zijn minder vervuild. Ook zijn vette vissoorten meer vervuild dan magere, omdat schadelijke stoffen in het vet worden opgeslagen. Daarnaast speelt het leefgebied een rol. Zo is vis uit Europese wateren meer vervuild dan vis uit de Stille Oceaan.
Ook in kweekvis kunnen schadelijke stoffen voorkomen. Dat geldt als deze wordt gevoerd met vismeel en visolie. De Europese Unie heeft daarom regels opgesteld voor de hoeveelheid PCB’s, dioxines en daaraan verwante furanen die in visvoer mogen voorkomen. Kweekvis uit Nederland, ook kweekpaling, voldoet aan de normen.
In de loop van de tijd is de vervuiling van de zeeen afgenomen. Maar om niet te veel schadelijke stoffen binnen te krijgen, is het belangrijk te varieren met de vis die u eet. Daarbij gelden de volgende adviezen:
- Eet met het oog op dioxines niet meer dan vier porties vette vis per week (maximaal 600 gram). Dioxines worden opgeslagen in het lichaamsvet. Ze worden maar heel langzaam afgebroken.
- Vrouwen geven een deel van de opgeslagen dioxine door aan hun kinderen in de zwangerschap en via de borstvoeding. Voor vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven geldt daarom: maximaal twee porties vette vis per week. Dat komt neer op 300 gram. Ter illustratie: één zoute haring weeg ongeveer 75 gram. Verder kunnen vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven beter geen roofvis eten. In roofvis zitten relatief veel schadelijke stoffen, zoals kwik en dioxines. Het gaat dan om vissen die in Nederland relatief weinig gegeten worden, zoals marlijn, zwaardvis, snoekbaars, haai, koningsmakreel en verse tonijn.
- Eet vis bij voorkeur met nitraatarme groente, zoals worteltjes, sperziebonen of witlof. In combinatie met nitraatrijke groente, zoals sla en spinazie, kunnen schadelijke stoffen ontstaan.
- Eet geen paling uit de Nederlandse grote rivieren. Daar zit meer dioxine in dan verantwoord wordt geacht.
- Wees voorzichtig met het eten van zelfgevangen vis als het water vervuild kan zijn.
Nitraat
In vis zitten eiwitten (amines) die reageren met nitraat uit groente. Het nitraat verandert daardoor gedeeltelijk in n-nitrosoverbindingen. Deze stoffen zijn ook bekend als nitrosamines. Nitrosamines zijn schadelijk voor het lichaam. Het lijkt erop dat ze kankerverwekkend kunnen zijn. Uit voorzorg kunt u vis daarom beter eten met nitraatarme groente, zoals worteltjes, sperziebonen, witlof en paprika.
Listeria
Vis kan besmet raken met listeria. Deze bacterie groeit ook bij lage temperaturen.
Listeria is een bacterie die vooral gevaarlijk is voor zwangeren en ouderen. Zij kunnen beter geen voorverpakte gerookte vis eten, zoals gerookte zalm, forel, paling of makreel. Voorverpakte gerookte vis kan lang bewaard worden. Dit geeft de bacterie de kans zich te vermenigvuldigen tot schadelijke hoeveelheden. Ingevroren gerookte vis is wel veilig. De bacterie kan zich onder het vriespunt namelijk niet vermenigvuldigen. De zalm moet dan na het ontdooien wel direct gegeten of bereid worden.
Bij verhitting wordt listeria gedood. Daarom is vers gebakken, gegrilde of gepocheerde (gerookte) zalm geen probleem.
Zoute haring is kort houdbaar. Daardoor is er geen gevaar voor uitgroei van listeria. Ook zure haring is ‘veilig’.
Haringworm
Er is een kleine kans dat rauwe vis besmet is met de haringworm. Daarbij gaat het om een larf van een parasiet die in zee voorkomt. Het is een dun, wit of kleurloos wormpje, van meestal een paar centimeter lang. Bij mensen kan de haringworm de maag- of darmwand beschadigen.
De haringworm overleeft bevriezing en verhitting niet. Daarom worden rauwe haring en koudgerookte vis vóór verkoop een tijdje ingevroren. Deze verplichting staat in de wet.
De haringworm kan ook voorkomen in andere vissoorten, zoals kabeljauw, schelvis en wilde zalm. Rauwe tonijn en rauwe gekweekte zalm vormen geen risico.
Bederf
Vis is gevoelig voor bederf. Let bij voorverpakte vis goed op de houdbaarheidsdatum. Vis die los is verpakt, bijvoorbeeld van de viswinkel of de markt, kunt u in de koelkast één tot twee dagen bewaren bij 4-7 graden Celsius. Zie ook: hoe bewaar je vis?
Sommige mensen worden ziek van vis die tussen vangst en consumptie te warm of te lang bewaard is. Dit heeft te maken met het histaminegehalte. Het komt vooral voor bij de scromboidfamilie (makreel, tonijn, bonito etc.). Daarom wordt dit wel ‘scromboid-poisoning’ genoemd. Symptomen zijn vooral: misselijkheid, braken, darmkrampen, diarree en hoofdpijn. De reactie duurt een paar uur en kan tegengegaan worden met anti-histamines.
Allergie
Vis bevat sterk allergene stoffen. Ze kunnen al bij een kleine hoeveelheid heftige reacties kunnen veroorzaken. Als er vis in een product zit, moet dit daarom op het etiket staan.
Het belangrijkste allergeen in vis is het spiereiwit parvabulmine. Dit komt in veel vissen voor. Zo zijn mensen die allergisch zijn voor kabeljauw ook allergisch voor verwante vissoorten, zoals heek, karper, koolvis, snoek, wijting en schelvis.
Bij volwassenen komt visallergie vaker voor dan bij kinderen. Sommige mensen met een visallergie zijn allergisch voor gekookte vis maar niet voor rauwe.
Natuurlijke gifstoffen
Er zijn een paar gifstoffen die van nature in vis voorkomen:
- Botervis en escolar bevatten een bijzondere olie, die diarree veroorzaakt. Eet er daarom niet te veel van.
- Kogelvis of fugu bevat een zeer giftige stof in de eierstokken, lever, galblaas en darmen. Consumptie wordt ontraden.
Kleurstof in zalm
In het wild krijgen zalmen hun roze kleur door het eten van garnalen en planktonkreeftjes. Voor de roze kleur van kweekzalm wordt soms nog canthaxanthine (E161g) gebruikt. Wie veel van deze kleurstof binnenkrijgt, heeft een hoger risico op kristalvorming in het oognetvlies. Daarom heeft de Europese overheid besloten het gebruik van dit middel terug te brengen. Het kan vervangen worden door het iets duurdere en veiliger astaxanthine.
Ingeblikte vis in gekruide saus of gekruide olie
Ingeblikte vis in gekruide saus kan vrij veel van de aromastof safrol bevatten. Het is nog niet duidelijk of deze stof kwaad kan. Uit voorzorg is het verstandig ingeblikte vis in gekruide saus of gekruide olie af te wisselen met verse vis of vis in ongekruide olie of water.
Veel mensen vinden paling lekker en het is ook nog gezond. Paling is een vette vis, en het Voedingscentrum adviseert één of twee keer per week vette vis te eten. Maar het maakt wel uit waar de paling vandaan komt. Ongeveer 2% van de paling die op de markt is, komt namelijk uit de grote rivieren. En deze paling bevat te veel dioxine, een erg giftige stof die in het slib ligt opgeslagen op de bodem van de grote rivieren. Alle kweekpaling voldoet aan de normen.
Veruit de meeste paling die in Nederland te koop is komt uit kwekerijen (95%). Deze paling voldoet aan de gestelde normen voor de gezondheid. Wilde paling uit de grote rivieren blijkt teveel dioxine te bevatten volgens het onderzoek van RIKILT en IMARES van Wageningse Universiteit, dat in maart dit jaar is afgerond. Over wilde paling uit andere wateren dan de grote rivieren bestaat het vermoeden dat de dioxine-gehalten lager zijn dan in de grote rivieren maar er bestaan te weinig gegevens om daarover goed onderbouwde uitspraken te kunnen doen.
In ons voedsel komen giftige stoffen voor. Vooral de zogeheten dioxines en PCB’s zijn slecht voor ons. Dioxines en dioxine-achtige verbindingen zoals PCB’s (poly-chloorbifenylen) zijn chemische afvalstoffen die vooral ontstaan bij verbrandingsprocessen. Dioxines komen voor in uitlaatgassen en verbrandingsrook, maar kunnen ook ontstaan bij de productie van bepaalde bestrijdingsmiddelen. Ook bij natuurlijke gebeurtenissen zoals bosbranden en vulkaanuitbarstingen kunnen dioxines ontstaan. Het zijn kleurloze en geurloze stoffen met diverse chemische samenstellingen.
Volgens de nieuwe norm mag een mens per week maximaal 7 picogram giftige dioxine per kilogram lichaamsgewicht binnenkrijgen, ofwel 1 picogram per dag. In Nederland ligt die waarde nu tienmaal zo hoog. Dit betekent onder meer dat aanpassing van de Warenwet nodig is.
De Gezondheidsraad had minister Borst (Volksgezondheid) in 1996 al gezegd dat de Nederlandse streefnorm van 10 picogram per dag omlaag moest naar 1. Die norm stelde de Wereldgezondheidsorganisatie immers ook voor. De minister wilde dat niet, omdat zij bang was dat er een probleem met de melkverkoop zou ontstaan. Ook in melk zitten dioxines. Jos Kleinjans, hoogleraar Milieugezondheidskunde aan de Universiteit van Maastricht, noemt de voorgestelde norm van 1 picogram dan ook “explosief”.
De Commissie zal de nieuwe norm overnemen in de bestaande Europese richtlijn voor onder meer de maximale hoeveelheid dioxine die de mens mag consumeren. Uit het rapport blijkt dat vooral vis veel giftige dioxine bevat: twintig keer meer dan vlees, tien keer meer dan eieren.
Uit een wetenschappelijk advies over dioxine in diervoeding, dat de Commissie vandaag ook publiceert, blijkt waarom: vismeel en visolie bevatten meer dioxines dan dierenvoeding. Vismeel en visolie worden vooral aan vissen in kwekerijen gevoerd, zoals mosselen en zalm. Kippen en varkens eten dit echter ook. Omdat dioxines niet worden afgebroken, maar doorgegeven worden in de voedselketen, krijgen mensen deze kankerverwekkende stoffen weer binnen door vis, kip en varkens te eten. De mens krijgt 90 procent van zijn dioxines binnen via voedsel; vooral voedsel van dierlijke oorsprong. De meeste mensen eten meer vlees dan vis. Maar hoe vetter de vis, hoe meer dioxines erin zitten: dioxines worden vooral in vet opgeslagen. Haring en zalm zijn dus potentiele dioxinebronnen. Vis uit de Noordzee en Oostzee, die door de chemische industrie vervuild zijn, bevat meer dioxine dan vis uit de Indische Oceaan. “Europeanen kunnen nog wel vis eten”, zegt een functionaris van de Commissie. “Maar als je elke dag vis eet, heb je een probleem”.
Volgens het rapport kunnen moeders doorgaan hun kinderen de borst te geven, hoewel zo dioxinen worden doorgeven aan zuigelingen. Maar blootstelling van de mens aan dioxines in landen als Nederland, Zweden en Duitsland, waar vuilverbrandingsinstallaties stevig aan banden zijn gelegd, is sinds eind jaren tachtig met 50 procent afgenomen.
Het Commissievoorstel moet nog worden goedgekeurd door de lidstaten. Een bron bij de Commissie verwacht vooral geduchte tegenstand van landen met een machtige visserijlobby, zoals Nederland.
