Onderzoekers ontrafelen deel van “battle of the sexes”
Array
Erasmus MC’ers vinden gen dat zorgt voor het tellen en uitschakelen van X-chromosomen
De cellen in ons lichaam tellen het aantal X-chromosomen. In vrouwelijke cellen met twee X-chromosomen wordt één van de twee X-chromosomen uitgeschakeld. Zo worden vrouwelijke (XX) cellen en mannelijke (XY) cellen toch weer grotendeels gelijk gemaakt. Onderzoekers van het Erasmus MC, publiceren in het vooraanstaande wetenschappelijke tijdschrift Cell de ontdekking van een gen dat zorgt voor dit tellen en uitschakelen van X-chromosomen.
Vrouwelijke lichaamscellen bevatten twee X-chromosomen, het ene geerfd van moeder en het andere van vader. Mannen bezitten in iedere cel slechts één X, altijd van moeder, met daarnaast een klein Y-chromosoom. Op het X-chromosoom bevinden zich ruim 1.000 genen, tegenover minder dan 100 genen op het Y-chromosoom. Om de hoeveelheid actieve X-genen bij vrouw en man vrijwel gelijk te trekken, wordt in vrouwelijke lichaamscellen altijd één van beide X-chromosomen uitgeschakeld. Dat gebeurt al vroeg tijdens de embryonale ontwikkeling. Vanaf dat moment zijn meisjes verder opgebouwd als een mozaïek van cellen waarin óf de X van moeder óf die van vader actief is.
Door veel onderzoekers werd de laatste jaren verondersteld dat de twee X-chromosomen in vrouwelijke cellen onderling uitvechten welke van de twee wordt uitgeschakeld. Daarbij zou sprake zijn van een ingewikkeld moleculair samenspel. Maar het blijkt veel simpeler: Een gen (Rnf12), dat ligt op het X-chromosoom, zorgt voor de aanmaak van een bepaald eiwit. Dat zogenoemde RNF12 eiwit kan de X-chromosomen uitschakelen, zo ontdekte het Rotterdamse onderzoeksteam, onder leiding van Joost Gribnau van de afdeling Voortplanting en Ontwikkeling.
Alleen in vrouwelijke embryonale cellen met twee actieve X-chromosomen wordt een concentratie RNF12 bereikt die hoog genoeg is om een X-chromosoom uit te schakelen. Het is grotendeels een kwestie van kans, welke van de twee X-chromosomen als eerste de handdoek in de ring gooit: in de ene helft van de cellen is dat de X van moeder, in de andere helft de X van vader. Het nieuwe verrassende resultaat, met de ontdekking van Rnf12 als een belangrijk gen in de ‘battle of the sexes’, is een grote stap vooruit bij het beantwoorden van veel vragen over het tellen en uitschakelen van X-chromosoom
