Overleeft het Zuiderziekenhuis?
Array
Wie door de poort van het Zuiderziekenhuis loopt, ziet een ruim binnenhof met strookjes groen, vier bescheiden gebouwen aan weerszijden en het hoofdgebouw van vijf lagen aan het eind van deze ruimte. Alles grotendeels intact. Moet dit verdwijnen? Het liefst zou ik dit stukje zijn begonnen met de zin: bent u nog nooit in het Zuiderziekenhuis geweest? Dan heeft u iets gemist! Maar dat kan niet. Ik wil het echter niet over de ziekenhuisfunctie als plek van droefenis en blijdschap hebben, maar over het bouwwerk. Het is een gebouw met een ongewisse toekomst. Het Zuiderziekenhuis loopt op zijn laatste benen als medisch centrum, nu er over vier jaar een gloednieuwe Medisch Centrum Rijnmond-Zuid komt bij station Lombardijen (Rotterdams Dagblad, 7 juni).Het betekent dat alles mogelijk is met het Zuiderziekenhuis: behoud van alle belangrijke bestaande gebouwen, behoud van een deel van die gebouwen of totale sloop. Tussen hergebruik en volledige afbraak ligt het beslissingsveld voor dit bijzondere gebouw. Gelukkig gaat de gemeente in dit geval niet over één nacht ijs. Zowel de dienst Stedenbouw en Volkshuisvesting (dS+V) als het Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam (OBR) is betrokken bij de herontwikkeling. Het Zuiderziekenhuis trekt terecht veel aandacht. Niet alleen omdat de oorspronkelijke gebouwen getuigen van een bijzondere architectuur, maar ook vanwege de plaats in de stad. Het behoud kan door die twee argumenten (schoonheid en plek) leiden tot een derde argument: een bijzondere functie voor Zuid. Prachtige details Architect Ad van der Steur kreeg als architect van Gemeentewerken in 1929 opdracht voor de bouw van dit ziekenhuis nadat er een reorganisatie was geweest. Het was een van de gemeentelijke gebouwen die aangaven dat Zuid een volwaardig stadsdeel was geworden met eigen instellingen. Er kwamen politiebureaus, scholen, groenvoorzieningen, een quarantaineterrein, begraafplaatsen en een ziekenhuis. Van der Steur, vanaf 1931 stadsarchitect van Rotterdam, ontwierp voor de Tweede Wereldoorlog zelf een groot aantal van deze gebouwen. Stijlvol, functioneel en soms monumentaal. Veel van zijn werk heeft verwantschap met de expressionistische baksteenstijl van de Amsterdamse School, maar dan in een strakkere vorm. Het Zuiderziekenhuis is qua opzet, massa en vorm een echte Van der Steur, hoewel hij daar vele jaren samen met een andere architect (W.A.C. Herman de Groot) aan heeft gewerkt. Het is een gaaf voorbeeld van ziekenhuisbouw, begin jaren dertig. Wie de ingang aan de Groene Hilledijk kiest, komt binnen door een beperkte poort in het hart van een symmetrisch gebouw van drie lagen met een zadeldak en een strak ritme aan verticale vensters. De ingang zelf is sierlijk afgerond aan beide zijden. Wie verder loopt, ziet tot zijn verbazing een ruim binnenterrein. Overzichtelijk, evenwichtig, rustig, met prachtige details zoals de langgerekte vensterstroken, de roedeverdeling van de ramen, dakopbouwtjes, vlaggenmast en de schoorstenen. ,Die Sehle der Architectur findet sich im Detail,” zei de wereldberoemde architect Ludwig Mies von der Rohe. En Van der Steur is wat dat betreft een schoolvoorbeeld. Wie naar binnengaat, ontdekt evenzeer zorgvuldigheid en verfijning, nog afgezien van de rationele opzet waardoor het hele gebouw steeds ‘leesbaar’ blijft. Ondanks dit alles staat het Zuiderziekenhuis niet op een monumentenlijst. Wel ‘wordt eraan gedacht het aan te wijzen als gemeentelijke monument’. In de loop van de tijd zijn er allerlei gebouwtjes bij gemaakt, waarvan sommige met luchtbruggen met het oorspronkelijke ziekenhuis zijn verbonden. Al in 1991 maakte de commissie Welstand en Monumenten zich zorgen over de achteloosheid waarmee dan weer deze toevoeging op het terrein verscheen. Inmiddels is te zien dat die zorg terecht is. Temeer daar de relatie van het gebouw naar het omliggende groen (onder meer de Valkeniersweide) daardoor ook kapot gemaakt is. Monumentwaardig Om het hergebruik van dit waardevolle complex te onderzoeken, is aan het bureau HKB Stedenbouwkundigen gevraagd wat er mogelijk is. Die heeft het hele terrein in ogenschouw genomen en twaalf varianten getekend, onder meer: de oorspronkelijk gebouwen weer ontdoen van alle randvergoring, rondom het oorspronkelijke gebouw laagbouw of enkele woontorens zetten, een deel van het Zuiderziekenhuis slopen en bebouwing in alle hoogten neerzetten of het hele ziekenhuis slopen en er een lege bouwlocatie van maken. Elk van de twaalf modellen heeft natuurlijk een prijskaartje: behouden en opnieuw invullen kost geld, maar slopen evenzeer. De eerste optie heeft oog voor de culturele waarde, de tweede vernietigt alles: gebouw, mogelijkheden, herinneringen. Uiteindelijk zal de afweging worden gemaakt op basis van enerzijds de kosten en anderzijds de ligging en de nieuwe programmatische invulling (kleine of grotere koop- of huurwoningen, bedrijfjes, ateliers, instellingen). Uitgaande van de eigenschappen van het complex moeten de nieuwe functies een leidraad vormen bij een vervolgonderzoek. Het blijft te hopen dat het oude ziekenhuis in zijn oorspronkelijke vorm (met zoveel mogelijk details) behouden blijft en er niet zoveel ‘bouwgeweld’ in en om het terrein plaatsvindt dat ook dit monumentwaardige gebouw voor Rotterdam verloren gaat.
