Telomeerlengte als maat voor biologische leeftijd
Array
Academisch ziekenhuis Maastricht
De lengte van telomeren (de uiteinden van chromosomen) is een zeer interessante en relevante maat voor chronische aandoeningen en het verouderingsproces, en daarmee voor de biologische leeftijd. Dat blijkt uit onderzoek aan het Maastricht UMC+, waar Joyce Houben morgen, 21 januari, op promoveert.
Om de uitkomsten van het onderzoek goed te begrijpen, is enige achtergrondinformatie over telomeren noodzakelijk. Telomeren beschermen het erfelijke materiaal (het DNA). Ze zijn vergelijkbaar met het harde stukje plastic om het uiteinde van een schoenveter. Wanneer dit stukje plastic verdwijnt, gaat de schoenveter rafelen en is deze niet langer bruikbaar. Met elke celdeling (het proces waarbij cellen zich vermenigvuldigen met als gevolg groei of vervanging van weefsels) worden de telomeren een stukje korter. Wanneer de telomeer een kritieke lengte bereikt, stopt de cel met functioneren en treedt veroudering op.
Chronische ziekten (zoals bijvoorbeeld diabetes, hart- en vaatziekten, chronische longziekten en chronische darmziekten) worden gekenmerkt door verhoogde productie van radicalen, stofjes die schade toebrengen aan het DNA. Dit wordt ook wel oxidatieve stress genoemd. Deze oxidatieve stress kan de telomeren beschadigen, waardoor deze sneller verkorten. Dit gaat dan weer gepaard met versnelde veroudering en ouderdomsgerelateerde aandoeningen. Naast de radicalen, ofwel oxidanten, zijn er ook de zogenaamde anti-oxidanten: stofjes die in staat zijn om deze radicalen te verwijderen. Voorbeelden van anti-oxidanten zijn vitamine E en C, maar ook bepaalde lichaamseigen factoren behoren tot de anti-oxidanten.
Houben toont in haar onderzoek aan dat een verhoogde anti-oxidantcapaciteit of een verhoogde inname van anti-oxidanten ervoor kan zorgen dat de negatieve effecten van de radicalen kunnen worden teruggedraaid, met een minder snelle telomeerverkorting als gevolg. Dat betekent echter niet dat verouderingsprocessen en het ontstaan van chronische ziekten in de toekomst voorkomen kunnen worden (door het beïnvloeden van de telomeerlengte met anti-oxidanten). Er zijn namelijk meerdere factoren van invloed op het verouderingsproces.
Niet alles kan worden toegeschreven aan de telomeerlengte. Bovendien zijn telomeren niet alleen onderhevig aan invloeden van buitenaf, maar is er ook nog zoiets als de genetische voorbestemming. Bij schoenveters heb je ook sterke en minder sterke varianten, wat op zich al bepalend is voor de levensduur van die veters. Hetzelfde geldt voor telomeren: bij de geboorte zijn er al verschillen die medebepalend zijn voor het verloop van iemands leven.
Tweelingen
Het onderzoek van Houben krijgt een vervolg in een studie onder tweelingen naar de invloed van de prenatale omgeving op de telomeerlengte bij de geboorte. Zo wordt er een begin gemaakt met onderzoek om vast te stellen of de telomeerlengte bij de geboorte van belang is voor het verloop van iemands leven. Voor die studie wordt gebruikgemaakt van een Vlaamse databank, waarin sinds 1964 placentaweefsel van alle in Oost-Vlaanderen geboren tweelingen wordt bewaard. Bedoeling is onder meer te bepalen in hoeverre telomeerlengte wordt beïnvloed door prenatale en postnatale groei.
