Werkt een belasting op voeding wel?
Array
Het doel van een voorgestelde “Vettax†is het ontmoedigen van de consumptie van dikmakend voedsel. Net zo als de belasting op alcohol en nicotine het gebruik van deze genotsmiddelen moet inperken, moet de “vettax†ons met financiele prikkels helpen om te kiezen voor gezondere voeding. ‘Gezond’ is in dit verband gedefinieerd als voeding die overgewicht helpt voorkomen, onze kans op hart- en vaatziekten en kanker vermindert.
Het is een verwarrende discussie. De één heeft het over een belasting op verzadigd vet (‘roomboter en dikke karbonades (1)), de ander over een belasting op vlees of dieren(2), op frisdranken met suikers(3) of op ongezonde voeding(4). Waar hebben wij het nu echt over? Voor ik naar die vraag ga, heb ik eerst een andere. Werkt een belasting op voeding wel?
Verkeersovertredingen worden bestraft met boetes. De volgende keer rijdt men minder hard. Dat werkt dus. Er is veel observationeel onderzoek verricht naar het koop- en eetgedrag van mensen. Maar er is betrekkelijk weinig onderzoek naar het effect van interventies die moeten leiden tot de aanschaf van minder ongezond en dikmakende voeding en nog minder naar het beoogde effect, namelijk minder obesitas. Dat beetje kennis dat we hebben opgedaan, is veelal onderzocht bij jonge, slanke, hoogopgeleide proefpersonen (studenten). Slechts in beperkte mate is onderzoek verricht met de groep waar het om gaat, namelijk mensen met overgewicht uit de lagere socio-economische klasse.
Uit onderzoeken komen rekenmodellen naar voren, die laten zien dat een verhoging van de prijs met 10-25% voor ongezond, energierijk eten invloed heeft op het kooppatroon van de consument(5). De longitudinale CARDIA studie toonde dat de energie-inname door frisdrank en pizza verminderde met 7% en 12% als de prijs met 10% steeg(6). Hoewel, zoals altijd in de wetenschap, niet door iedereen soortgelijke conclusies trekt(7). Het feit dat het koopgedrag van mensen wordt beïnvloed door economische prikkels betekent nog niet dat mensen daardoor afvallen of minder mensen overgewicht krijgen. Zo bleek uit een meta-analyse uit 2008 dat het effect van die economische prikkels op de bestrijding van overgewicht nihil was(8). Het beleid om roken te ontmoedigen met belastingen en andere maatregelen werkt overigens wel. Op dit moment is er nog te weinig bewijs dat een belasting op obesogeen voedsel zal leiden tot minder obesitas. Dat weerhoudt overheden er niet van toch vettaxen in te voeren. Wellicht speelt de slechte situatie van de staatskas daar ook een rol bij.
Wat is ongezonde en wat is gezonde voeding? Wie het weet, mag het zeggen.. Een beetje zout, bijvoorbeeld 3-4 gram per dag is gezonder dan helemaal geen zout of minder dan 3 gram per dag, leerde een zeer recent onderzoek(9). Enkele grammetjes zout meer per dag zijn waarschijnlijk neutraal voor onze gezondheid, terwijl meer dan 7 gram per dag ongezond is(10). Het gebruik van excessief zout leidt tot meer hart- en vaatziekten. Patienten met nier-, hart- of leverfalen zijn gebaat bij nog veel minder zout(11). De gemiddelde Nederlander eet ca. 9,1 gram zout.
Stel dat u minder zout gaat eten als het zout fiscaal wordt belast, maar als u minder dan 3-4 gram eet is dat niet gezond. Dat gaat dus niet werken. Als het al zo ingewikkeld is voor een simpel voedingsmiddel zoals zout, hoe zit het dan met de vetten?
Met vet hebben niet alleen te maken met kwantitatieve effecten op de gezondheid (vergelijkbaar met zout), maar ook met de kwalitatieve verschillen van vet op uw gezondheid. Dat te veel vet slecht is denken we al vele jaren, want zo zijn we in Nederland vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw opgevoed. Geleidelijk aan leerden we dat er ook verschillende vetten zijn. Aanvankelijk dachten we dat de verzadigde vetten de boosdoeners waren. Sinds een jaar of twintig denken we dat bepaalde onverzadigde vetten gezonder zijn dan verzadigd vet, of zelfs gezonder dan koolhydraten(12). Onlangs bleek dat industriele transvetten zeer ongezond zijn voor hart en bloedvaten, maar dat geldt weer niet voor sommige natuurlijke transvetten (bijvoorbeeld in melk en boter). Inmiddels twijfelt een groeiende groep wetenschappers openlijk of verzadigd vet wel zo kwalijk is(13). Het mag duidelijk zijn dat een belasting op vet in het algemeen onze gezondheid niet ten goede zal komen.
Hoewel er steeds meer publicaties verschijnen over de schadelijke gevolgen van fructose (een koolhydraat) op het cholesterol en andere vetten in het bloed van mensen met overgewich(14), overheerst in de publieke opinie nog steeds de gedachte dat koolhydraten gezonder zijn dan vetten. Heel voorzichtig dringt het besef door dat teveel fructose leidt tot overgewicht en dat het met name bij obese mensen schadelijk is voor de vetstofwisseling(15). In die gevallen zijn onverzadigde vetten zelfs beter voor ons cholesterol dan koolhydraten. Veel frisdranken bevatten fructose, net zo als fruit. Toch zou ook een suiker- of fructosetax tegen dezelfde problemen aanlopen als een zout- of vettax.
De gemiddelde Nederlander eet zo’n 50% koolhydraten, ongeveer 35% vet en 15% eiwit. Die drie macronutrienten zitten niet afzonderlijk in zakjes of pakjes maar hebben een relatie met elkaar. Dierlijke eiwitten hebben uiteraard een innig verband met dierlijke vetten en plantaardige eiwitten zijn gekoppeld aan koolhydraten (zoals in peulvruchten). Kortom een eenvoudige belasting gericht op één macronutrient (zoals op zout, vet of op fructose) heeft dan ook consequenties voor andere macronutrienten of voedingsmiddelen. De conclusie is dan eenvoudig: een belasting gericht op één nutrient (zout, vet of suiker) is niet realistisch.
Er is onvoldoende wetenschappelijk bewijs dat een belasting als financiele prikkel voor het verminderen van overgewicht ook werkt. Een belasting op een los nutrient werkt niet en moet van de menukaart. In Frankrijk deed men het slimmer. Daar werd gekozen voor een belasting op een productgroep: suikerbevattende frisdranken. Misschien zit daar een opening.
Tegen die achtergrond doe ik een voorstel. Industrieel geproduceerde voeding bestaande uit zetmeel, suiker, zout en vet heeft meestal een hoge energiedichtheid en een relatief lagere nutrientendichtheid in vergelijking met verse producten. Verse producten van de groenteman en versproducten van de slager hebben een lagere energiedichtheid en zijn daardoor in meerdere opzichten gezonder en minder obesogeen. Als we de producten van de groenteman en de slager nou eens onbelast laten en alle energierijke producten uit de fabriek 25% duurder maken, dan zijn we er toch?
Nog makkelijker gezegd: alles wat u thuis zelf maakt en niet in een fabriek is verwerkt is taxfree en alles wat u kant-en-klaar koopt wordt extra belast. “Home made is taxfreeâ€, buiten de deur en langs de weg eten – Out-of-Home – valt erbuiten.
Hoe zit het met de energierijke speklap hoor ik u denken? Geen enkel systeem is volmaakt, maar er moet wel iets gebeuren.
