Verslag van Schippers’ reis USA met thema “betere zorg tegen lagere prijs”
Array
Aanbiedingsbrief van minister Schippers (VWS) aan de Tweede Kamer met het verslag van haar werkbezoek aan de Verenigde Staten van 9 tot 13 januari 2012.
Geachte voorzitter,
Van 9 tot 13 januari 2012 was ik voor een werkbezoek in de Verenigde Staten. Centraal thema van het werkbezoek was hoe innovatie de zorg kan verbeteren en tegelijkertijd kosten- en arbeidbesparend kan zijn: ‘betere zorg tegen lagere kosten’. Bijgaand stuur ik u het verslag van deze reis. Samen met de Vereniging Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN)
bracht ik een bezoek aan het Stanford University Medical Center in Palo Alto, California. Het bezoek was voor de V&VN onderdeel van een studiereis waarbij meer magneetziekenhuizen werden bezocht. Ter informatie treft u ook het verslag van de reis van de V&VN als bijlage bij deze brief.
Hoogachtend,
de Minister van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport, mw. drs. E.I. Schippers
Verslag werkbezoek V&VN aan Magneetziekenhuizen in California, VS. 9-11 januari 2012
A. Werkbezoek aan El Camino Hospital, the hospital of Sillicon Valley in Mountain View
El Camino is een not-for-profit community ziekenhuis met 542 bedden in the Sillicon Valley. Opvallend aan dit ziekenhuis is het gebruik van allerlei technologische mogelijkheden en de autonome positie en het leiderschap van de verpleegkundigen aan
het bed (bed-side nurses) vergezeld van trotse houding van de verpleegkundige discipline. De verpleegkundigen werken zowel organisatorisch als vakinhoudelijk vanuit gestructureerde modellen en met strategische plannen. De verpleegkundigen zijn
vertegenwoordigd op het niveau van de Raad van Bestuur. Inhoudelijk is een structuur opgezet waarin de laatste stand van de wetenschap tot aan het bed wordt meegegeven. Tegelijkertijd werken de verpleegkundigen continu aan het verhogen van kennis door op, bij- en/of nascholing en voeren zelf patientgerichte onderzoeken uit, die een bijdrage leveren aan de evidence based practice. Hierbij wordt nauw samengewerkt met de universiteit en gebruik gemaakt van benchmarks met een verpleegkundige database.
Dit alles staat in het belang van de patient en de patient outcomes. De patient moet er beter van worden: minder vallen, minder medicatie-fouten, minder decubitus, meer tevredenheid en minder infecties. Dit alles wordt ondersteund en in een enkel geval
afgedwongen door de Magnet-status. Voorbeeld hiervan is de focus en de mate van inspanning van verpleegkundigen om onbedoelde vermijdbare schade te voorkomen.
Dagelijks reflecteren afdelingsverpleegkundigen op een snelle effectieve manier de patientenresultaten. Hiermee staat de bewustwording continu centraal. De uitkomsten van deze ‘nurse sensitive indicators’ zijn zeer frequent op afdelingsniveau inzichtelijk, en zijn richtinggevend voor het verpleegkundig handelen en voor het verbeteren van de zorg.
B. Werkbezoek aan John Muir, Walnut Creek
John Muir is een community hospital ten noorden van San Fransico. De verpleegkundigen zijn hier gedreven vanuit het motto: de beste verpleegkundigen en de beste organisatie maken de beste patientenzorg mogelijk. De gedachte hierbij is dat patient moet weten hoe goed het ‘hier’ is. Ook binnen John Muir is het verpleegkundig leiderschap zowel organisatorisch als
inhoudelijk door de hele organisatie heen verweven. En zowel aan het bed als in de top van de organisatie wordt verpleegkundig leiderschap vorm gegeven.
Organisatorisch zijn de verpleegkundigen vertegenwoordigd in het management/bestuur van het ziekenhuis. Inhoudelijk zijn commissies opgericht die zich op verschillende aspecten, zoals de uitwisseling van onderzoeksresultaten of patient outcomes richten. De verpleegkundige aan het bed is in veel gevallen ook de onderzoeker, die vanuit de universiteit werkt aan evidence based practice.
De focus van de verpleegkundigen is gericht op het verwerven van de beste kennis en kunde, zodat de patienten er (letterlijk en figuurlijk) beter van worden. Het magneet aspect ondersteunt deze gedacht en richt zich bovendien ook op de empowerment van de verpleegkundige. De verpleegkundige krijgt hiermee een andere en meer volwaardige status in het ziekenhuis en in de zorg voor de patient. De verpleegkundige ervaart zicht zelf dan ook als ‘de expert in patientenzorg’.
Het samenspel van eigen deskundigheid, eigen beslissingsbevoegdheid en samenwerken aan een betere zorg voor de patient maakt dat de verpleegkundigen betrokken en aangetrokken zijn en blijven voor een carrière in hetzelfde ziekenhuis.
C. Werkbezoek aan Standford University Medical Center in Palo Alto
In het Stanford University Medical Center in Palo Alto werd kennis genomen van de manier waarop verpleegkundigen een meer centrale plaats in de ziekenhuisorganisatie kunnen krijgen, zodat er meer van hun kwaliteiten, inzet en enthousiasme geprofiteerd kan worden. Stanford is een zogeheten ‘magneetziekenhuis’. Verpleegkundigen draaien
er structureel mee in alle lagen van de organisatie. Dus ook in het management. Zij nemen in samenwerking met managers beslissingen en voeren een eigen researchprogramma uit. Cruciaal voordeel is dat verbeteringen in het zorgproces zo van
onderop tot stand komen. Het is daadwerkelijk ‘lessen leren uit de praktijk’.
Verpleegkundigen hebben in magneetziekenhuizen ook grotere verantwoordelijkheid en zeggenschap dan in veel andere ziekenhuizen. Er is verder ruimte voor ‘informeel leiderschap’ van verpleegkundigen, die zo hun specifieke expertise op collega’s kunnen overbrengen. Door deze aanpak is de tevredenheid onder het personeel is groter:
verpleegkundigen ervaren betere samenwerking, meer collegialiteit en hogere waardering voor hun functioneren. Ook patienten hebben er voordeel bij: de patienttevredenheid neemt erdoor toe. Communicatie met en informatie aan hen worden
door patienten in magneetziekenhuizen hoger gewaardeerd dan elders. De focus van magneetziekenhuizen (in Nederland ook wel bekend als ‘Excellente Zorg’) op de kwaliteiten en het enthousiasme van verpleegkundigen kan een belangrijke
bijdrage leveren aan de kwaliteit van de zorg. Het model een op een naar Nederland overplaatsen zal niet werken. Maar er zit heel veel waardevols in. Het is van belang om in overleg met het veld nader te bekijken welke elementen van het ‘magneet-concept’ op welke manier in Nederland meer toegepast kunnen worden. V&VN wil een vervolg geven aan een pilot die op dit moment hierover loopt.
1
Verslag van het werkbezoek Verenigde Staten Minister Edith I. Schippers aan Washington,
D.C. en San Francisco van 9 –13 januari 2012
Inleiding
Het werkbezoek aan de Verenigde Staten vond plaats in de week van 9 tot 13 januari 2012. Centraal
thema van het werkbezoek was hoe innovatie de zorg kan verbeteren, en tegelijkertijd kosten- en
arbeidbesparend kan zijn: ‘betere zorg tegen lagere kosten’. Nu is het nog te vaak zo dat innovatieve
zorgproducten en -behandelingen bovenop bestaande komen in plaats van dat ze vervangend zijn,
waardoor er geen besparingen zijn.
In dat kader werden bezoeken gebracht aan innovatieve zorgaanbieders, universiteiten en bedrijven
en vonden ronde tafelgesprekken plaats over inzet van ICT en over innovaties in Life Sciences and
Health. Belangrijke conclusie is dat innovatie wel degelijk tegelijkertijd de kwaliteit in de zorg kan
verhogen en kosten kan besparen. Maar dat gaat niet vanzelf. Cruciaal is dat de professionals in de
zorg en patienten nog veel meer bij de ontwikkeling van deze producten en processen worden
betrokken. Daarnaast is het belangrijk dat de werkprocessen in de zorg zich parallel aan de
innovatieve producten en behandelingen vernieuwen. Innovatie wordt zo iets van de gebruikers zelf.
In het verslag zijn de uitkomsten van deze bezoeken gebundeld onder de thema’s proces-, IT- en
productinnovaties.
Het is helder dat de oplossing ligt in de driehoek zorg-wetenschap-bedrijfsleven. Als die drie partijen
nog beter met elkaar samenwerken en op elkaar inspelen kan de kwaliteit van de zorg en van het
werken in de zorg omhoog gaan, terwijl we tegelijkertijd kosten besparen.
Naast innovatie in de zorg stond in het werkbezoek ook centraal welke mogelijkheden Nederland te
bieden heeft in het kader van Topgebied Life Sciences and Health. Met dit initiatief wil het kabinet het
bedrijfsleven stimuleren en de beschikbaarheid van biomedische producten versnellen. Met diverse
bedrijven werden gesprekken gevoerd met het oog op eventuele vestiging in Nederland. Aan dit
thema wordt in het verslag apart aandacht besteed.
Ook vond in Washington een onderhoud plaats met Bill Corr, Deputy Secretary of Health and Human
Services. In de regering van president Obama is Deputy Secretary Corr mede belast met het
vraagstuk van ‘better care, lower cost’.
Gesprek met Bill Corr, Deputy Secretary of Health and Human Services
Tijdens het kennismakingsgesprek met de Deputy Secrerary wordt informatie uitgewisseld over
verschillen en overeenkomsten tussen de zorgsystemen en over de sterke toename van kosten.
Gedeeld wordt de uitdaging om tegen lagere kosten kwalitatief gelijkwaardige of betere zorg te
kunnen bieden. Op een aantal gebieden kijkt de VS naar Nederland als goed voorbeeld. In de VS
wordt Kaiser Permanente genoemd als lichtend voorbeeld. Het betreft een Health Maintenance
Organisation (HMO) waarbinnen preventie, zorgverzekering, eerstelijnszorg en ziekenhuiszorg
geïntegreerd worden aangeboden. De VS kent een aantal van deze goede voorbeelden (waarvan een
aantal later in de week zijn bezocht), maar het probleem is het breed uitrollen van de goede
voorbeelden.
Om de doelmatigheid van de zorg te vergroten wordt in de VS gewerkt aan het breed invoeren van
elektronische patienten dossiers met bijdragen vanuit de overheid die onder strikte voorwaarden
worden toegekend. Veel voordelen worden gezien in het geaggregeerd gebruiken van de
patienteninformatie om de zorg te verbeteren.
In de VS is men nog op zoek naar mogelijkheden voor meer competitie tussen zorgverzekeraars, op
prijs en kwaliteit. Daarvan is op dit moment nog onvoldoende sprake. Men wil prijs- en
kwaliteitsverschillen tussen zorgverzekeraars en ook tussen ziekenhuizen in beeld brengen. Men zoekt
naar goede indicatoren in overeenstemming met professionals.
Tot slot komt een aantal onderwerpen aan de orde waarin samenwerking tussen beide landen gewenst
is, zoals de Ministers Summit in oktober 2012 in Nederland over verantwoord geneesmiddelengebruik,
de OECD bijeenkomst over kostenbeheersing die binnenkort gepland zal worden, het Zweedse
2
initiatief voor een bijeenkomst over antibioticaresistentie en de inspanningen met betrekking tot het
elimineren van het poliovirus.
Kwaliteitsverbetering en kostenbeheersing door procesinnovaties
Ook in de Verenigde Staten leiden innovaties vaak tot hogere kosten of is er onvoldoende zicht op de
‘return on investment’. Wel wordt kostenbeheersing bereikt bij innovaties die zich richten op innovatie
van de processen. Als voorbeeld wordt opnieuw Kaiser Permanente genoemd.
Kaiser Permanente is een HMO met 8,7 miljoen leden en bestaat uit een zorgverzekering,
eerstelijnszorg en ziekenhuiszorg, geïntegreerde zorgverlening binnen één organisatie. Alle
professionals zijn in loondienst. Men streeft naar een geïntegreerd en betaalbaar zorgaanbod van hoge
kwaliteit met aandacht voor ‘total health’ inclusief preventie, zowel individueel als in ‘community
programs’. Er is veel aandacht voor samenwerking, gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de
kwaliteit van de zorg en een proactieve en servicegerichte opstelling. Volgens Kaiser is preventie een
belangrijke interventie voor kostenreductie. Daarom is de eigen betalingen van screening afgeschaft
en pusht men verzekerden zeer intensief om het aangeboden programma te volgen. Verder leidt
samenwerking in de keten ook tot belangrijke besparingen. Bij het bezoek aan Kaiser Permanente
werd een eerstelijns gezondheidscentrum in Washington DC bezocht waar een nieuwe ‘Clinical
Decision Unit’ was geopend. Kaiser kent in Washington DC geen eigen ziekenhuizen. In de ‘Clinical
Decision Unit’ kunnen patienten maximaal 24 uur geobserveerd worden, waarbij de eerste diagnostiek
plaatsvindt door de eerstelijns arts. Men beschikt over de juiste middelen voor een goede diagnostiek
en patienten worden snel en deskundig geholpen (door SEH-artsen). De unit is een klein jaar geleden
geopend. De eerste resultaten laten zien dat het uiteindelijke aantal ziekenhuisopnames is
afgenomen.
Samen met de Vereniging Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN) werd een bezoek
gebracht aan het Stanford University Medical Center in Palo Alto (California). Daar werd kennis
genomen van de manier waarop verpleegkundigen een meer centrale plaats in de
ziekenhuisorganisatie krijgen, zodat er meer van hun kwaliteiten, inzet en enthousiasme geprofiteerd
kan worden. Stanford is een zogeheten ‘magneetziekenhuis’. Dit type ziekenhuis weet
verpleegkundigen (als een magneet) aan te trekken en te behouden. Verpleegkundige zorg is
vormgegeven vanuit centrale waarden: Honesty, Excellence, Advocacy, Respect and Teamwork. Om
die te realiseren wordt sterk ingezet op scholing, interdiciplinaire samenwerking, verpleegkundig
onderzoek en een sterke eigen verpleegkundige organisatie. Verpleegkundigen draaien structureel
mee in alle lagen van de organisatie. Dus ook in het management. Zij nemen in samenwerking met
managers beslissingen en voeren eigen researchprogramma’s uit. Cruciaal voordeel is dat
verbeteringen in het zorgproces zo van onderop tot stand komen. Het is daadwerkelijk ‘lessen leren
uit de praktijk’. Verpleegkundigen hebben in magneetziekenhuizen ook grotere verantwoordelijkheid
en zeggenschap dan in veel andere ziekenhuizen. Er is verder ruimte voor ‘informeel leiderschap’ van
verpleegkundigen, die zo hun specifieke expertise op collega’s kunnen overbrengen. Door deze aanpak
is de tevredenheid onder het personeel groter: verpleegkundigen ervaren betere samenwerking, meer
collegialiteit en hogere waardering voor hun functioneren. Ook patienten hebben er voordeel bij: de
patienttevredenheid neemt er sterk door toe. Communicatie met en informatie aan hen worden door
patienten in magneetziekenhuizen hoger gewaardeerd dan elders.
Het bezoek was voor de V&VN onderdeel van een studiereis waarbij meer magneetziekenhuizen
werden bezocht. De focus van magneetziekenhuizen (in Nederland ook wel bekend als ‘Excellente
Zorg’) op de kwaliteiten en het enthousiasme van verpleegkundigen kan een belangrijke bijdrage
leveren aan de verbetering van de kwaliteit van de zorg. Het model een op een naar Nederland
overplaatsen zal niet werken. Maar er zit heel veel waardevols in. Het is van belang om in overleg met
het veld elementen van het ‘magneet-concept’ in Nederland toe te passen. V&VN komt met
voorstellen, opdat goed vervolg kan worden gegeven op de lopende pilots.
Kwaliteitsverbetering en kostenbeheersing door inzet van IT
Bij bezoeken aan zorgaanbieders en aan diverse bedrijven in Silicon Valley en ook bij de ronde
tafeldiscussie over gebruik van IT in de zorg kwam naar voren dat er met IT-toepassingen in de zorg
nog een wereld te winnen valt. Er zijn voorbeelden bezocht waar hightech voorzieningen bijdragen
aan de verbetering van de kwaliteit van zorg, de samenwerking tussen professionals en de
3
informatievoorziening aan patienten. Ook werden zelfmanagement- en telemonitoringvoorzieningen
gepresenteerd die patienten meer vrijheid en tijd opleveren, die patienten en artsen reis- en/of
arbeidstijd besparen, terwijl het door de patient wordt ervaren als ‘extra aandacht’ en dus niet – zoals
vaak wordt aangenomen – als ‘onpersoonlijke’ zorg op afstand.
Op veel plekken werd gewerkt met een elektronisch patientendossier. Zo beschikt Kaiser Permanente
over elektronisch dossier met een database waarin alle patienteninformatie van de bijna 9 miljoen
leden is opgeslagen. Die informatie is beschikbaar voor alle artsen in dienst van Kaiser. Inzage in het
systeem wordt gelogd en misbruik wordt streng gestraft. Het systeem helpt artsen om optimale zorg
te leveren (protocollen, samenwerking) en houdt bij of patienten op tijd voor controles verschijnen.
Het systeem is toegankelijk voor patienten (of hun ouders/kinderen) voor eigen zorggegevens,
informatie en adviezen over aandoeningen, het maken van afspraken, een email mogelijkheid met
artsen en het aanvragen van herhaalrecepten. Ook de administratieve systemen zijn aan het
patientendossier gekoppeld. Het systeem registreert de prestaties van artsen en zorgt voor
terugkoppeling van resultaten (lerende organisatie), om zo de kwaliteit en doelmatigheid van de zorg
en de service naar de patienten te verbeteren. Daarnaast wordt het systeem gebruikt om met
geaggregeerde gegevens onderzoek te doen naar het optimaliseren van de zorgprocessen.
Het systeem van Kaiser wordt gezien als het meest complete systeem dat op de markt is.
Op de campus van Cisco Systems bezochten we het Cisco Life Connection center, een eerstelijns
gezondheidscentrum voor medewerkers van het bedrijf en hun familie. Dat doet tegelijkertijd dienst
om communicatietoepassingen van Cisco te demonstreren. Het centrum werkt veel samen met Kaiser
Permanente. Deelname aan preventieprogramma’s wordt financieel beloond. Het centrum is opgezet,
uitgaande van de wensen van de medewerkers. Voorbeelden van toepassingen van IT in het centrum
zijn:
– Inchecken bij de kliniek gebeurt elektronisch door de patient zelf (gunstig voor privacy van de
patient). Daarbij wordt ook gelijk de elektronische betaling van eigen bijdrage geregeld;
– Het gebruik van een uitgebreid elektronisch patientendossier;
– Diverse mogelijkheden voor telemedicine, die wereldwijd kunnen worden ingezet. Bijvoorbeeld als
weinig artsen beschikbaar zijn of als patienten ver zouden moeten reizen.
Bij verschillende bezoeken werd naar voren gebracht, dat het veranderproces t.a.v. IT vraagt om
leiderschap, visie en doorzettingsmacht. Dat geldt zeker ook in de zorg waar invoering ook vraagt om
een cultuurverandering. Invoeren van IT systemen, aldus de gesprekspartners, gaat niet om het
oplossen van een IT probleem, maar om het tegemoet komen aan de wensen van de gebruikers.
Gebruik van IT moet daarom altijd in combinatie worden opgepakt met het goed definieren van de
gewenste werkprocessen. IT producten moeten die werkprocessen ondersteunen. Protocollen worden
vervolgens onderdeel van het systeem. Optimaliseren van de processen en leren werken met de
nieuwe IT omgeving leiden bij de bezochte voorbeelden in eerste instantie tot een toename van
kosten. Pas daarna komt de toename van de efficiency. Om de belemmering van de hogere initiele
kosten te voorkomen bestaat ook een ander business model, waarbij niet voor het systeem wordt
betaald, maar voor het gebruik van het systeem. Zo werd een voorbeeld genoemd waarbij de
diagnostische apparatuur werd betaald per opgeslagen diagnostisch bestand. Dat leidt ook tot prikkels
om de diagnostiek doelmatig in te zetten.
Verder kwam een ontwikkeling aan de orde waarbij IT-systemen niet uit gaan van de professional,
maar van de patient/consument. Die applicaties richten zich op gezondheid in de volle breedte in
plaats van op gezondheidszorg alleen. Er wordt ingezet op mensen die gezond zijn en willen blijven.
Daarbij wordt ook gebruik gemaakt van sociale media, waarbij opgemerkt wordt dat daarbij nog wel
privacyaspecten spelen. In de VS is een ‘personal health record’ via internet beschikbaar. Daarbij vindt
kennisdeling plaats in een open scource omgeving, waarbij interoperabiliteit van verschillende
systemen belangrijk is. Dit leidt tot schaalbare modellen die gemakkelijk en met beperkte kosten
uitgebreid kunnen worden. Tot slot wordt wel opgemerkt dat het gebruik van sociale media soms niet
aansluit bij de ouder wordende populatie.
Kwaliteitsverbetering en kostenbeheersing door productinnovaties
Op zoek naar voorbeelden waar nieuwe producten bijdragen aan het verhogen van de kwaliteit van
zorg en tegelijkertijd de kosten van de zorg kunnen beperken, werden verschillende bedrijven
4
bezocht. Een van die bedrijven liet zien dat een jong meisje, dat door een zeldzame
stofwisselingsziekte een zeer beperkt levensperspectief had en vaak langdurig in dure
ziekenhuisvoorzieningen werd opgenomen, door gebruik van een medicijn langer kan blijven leven. En
in de gewonnen tijd waren langdurige ziekenhuisopnames niet meer nodig. De kosten van de totale
behandeling waren beduidend lager dan wanneer zij – zonder dat medicijn – een korte tijd had
doorgeleefd met de veel duurdere en intensievere zorg. Voor het kind en haar ouders betekende dit
medicijn een geweldige winst van kwaliteit van leven. Wetenschappers en bedrijfsleven gaven aan dat
er in dit opzicht nog veel meer mogelijk is.
Bij de opkomst van personalized medicines verwacht men op den duur een beperking van kosten o.a.
door een daling van overbehandeling. Zo werd een bedrijf bezocht dat zich richt op ontwikkelen van
diagnostische tests voor auto-immuunziekten, waaronder Reumatoïde Artritis. De diagnostische test
kan aantonen of er een respons is op een therapie. Met een dergelijke hoge specificiteit kan de
behandeling nauwkeurig worden gedoseerd, waardoor deze veel effectiever is. Bij een ander bedrijf is
men in staat om voor $5000 het complete genoom van iemand in beeld te brengen. Dit levert veel
mogelijkheden voor het gericht toepassen van personalized medicines. Daarbij is een aandachtspunt
dat de afname van geneesmiddelenkosten gepaard gaat met een toename van kosten voor
diagnostiek. Die verschuiving tussen verschillende budgetten moet wel mogelijk zijn om de
besparingen te realiseren.
Kosten en baten van innovatie komen niet altijd op één plek samen. Vaak leidt een innovatief product
tot een verbetering van de kwaliteit van zorg, maar wordt de zorg zelf daarvan niet goedkoper. Als bij
het kijken naar kostenbesparingen in de zorg breder gekeken wordt, kan blijken dat de winst buiten
de zorg behaald wordt, bijvoorbeeld in het beperken van arbeidsverzuim. Een goed voorbeeld is een
diagnostische test die kan leiden tot het beperken van onnodige chemokuren. Daarvoor is het wel van
belang dat de uitkomsten van dergelijke diagnostiek bepalend is: als behandeling geen meerwaarde
heeft moet die ook niet worden aangeboden en vergoed.
Onderzoek en ontwikkeling in de sector LS&H
Bij de verschillende bezoeken aan bedrijven en ook tijdens de ronde tafel discussie over innovaties in
Life Sciences & Health kwamen succesvolle initiatieven en verbeterpunten aan de orde ten aanzien van
de onderzoeksinfrastructuur voor de sector Life Sciences & Health.
De Life Science campus van de University of California San Francisco (UCSF) is erg succesvol. De
initiator gaf aan dat het succes mede te danken is aan de netwerkcultuur en open innovatie, de
etnische diversiteit van werknemers en studenten, de ligging in een grote stad en de aanwezigheid
van bedrijven op de campus. De campus levert faciliteiten voor start-ups van postdocs en
afgestudeerden, zoals gemeenschappelijke labs tegen beperkte kosten en scholing in
ondernemerschap. Daardoor ontstaan veel start-ups die zich vestigen op de campus. De aanwezigheid
van de vele start-ups trekt grote bedrijven, waarna venture capitalists volgen. De universiteit heeft
beperkte middelen maar weet veel te bereiken met filantropie en met inzet van tijd. Veel mensen
dragen kosteloos bij aan de ontwikkelingen door tijd te ‘doneren’.
Men is niet erg positief over Technology Transfer Offices. Die investeren veel tijd en geld in het
verkrijgen van patenten, maar dat geld kan beter op een andere manier worden ingezet. UCSF werkt
met een model waarbij de universiteit een percentage van de royalties krijgt van het bedrijf dat het
patent organiseert en omzet in een product voor de markt. De samenwerking met de bedrijven is wel
gericht op maatschappelijke doelen.
Dat sluit goed aan bij hoe de grote Pharma-bedrijven tegenwoordig werken. Men werkt samen met de
academia. Die hebben vaak moeite om geld te krijgen voor een start-up. Op basis van een
mastercontract voor intellectueel eigendom wordt intensief met elkaar samengewerkt om te komen tot
geneesmiddelen waarmee de fase van klinisch onderzoek ingegaan kan worden.
Aan de orde komt ook het ondernemerschap dat nodig is om vanuit de wetenschap te komen tot
nieuwe start-ups. In Silicon Valley worden start-ups die het niet halen beschouwd als onderdeel van
de nodige ervaring. Failliet gaan wordt niet beschouwd als groot falen, zoals in Nederland vaak het
geval is, maar als ervaring opdoen op weg naar succes. Nederlandse studenten die stage lopen bij
bedrijven in Silicon Valley komen min of meer als ondernemer terug. Dat onderschrijft de het
standpunt van bezochte bedrijven, dat er in Nederland een cultuuromslag nodig is om van
wetenschappers vaker ondernemers te maken.
5
Veel dure (wees)geneesmiddelen zijn lang niet bij alle patienten effectief. Tijdens de gesprekken
wordt gesuggereerd dat met behulp van ‘registries’ informatie over (de effectiviteit van)
behandelingen kan worden opgeslagen en geanalyseerd. Door middel van IT kunnen grote
hoeveelheden informatie worden gekoppeld, waardoor analyse van de informatie mogelijk wordt en
o.a. onnodige behandeling kan worden voorkomen. Bij Kaiser Permanente en ook bij de UCSF hebben
onderzoekers toegang tot geanonimiseerde gegevens uit patientendossiers. Het streven in de VS is
om op den duur meerdere systemen voor dat doel te koppelen. In dat kader wordt ook gezegd dat
patienten partner moeten worden in wetenschappelijk onderzoek. Zij beschikken over veel informatie.
Daarbij moet wel de privacy goed beschermd worden.
Partijen geven aan dat ook in Europa al veel waardevolle informatie wordt verzameld, maar die
informatie is veelal niet breed beschikbaar voor onderzoekers en bedrijven, terwijl die met die
informatie nieuwe en betere producten zouden kunnen ontwikkelen. Nederland heeft met ‘Parelsnoer’
een waardevolle keten van biobanken en zou op dit thema een voortrekkersrol kunnen vervullen. Ook
Europees bestaat er een samenwerkingsverband van biobanken (BBMRI). Dat netwerk zou de basis
kunnen zijn voor een data-infrastructuur die de R&D op het gebied van LS&H zou kunnen versterken.
Tijdens een van de bezoeken wordt een model gepresenteerd om de samenwerking tussen de
eigenaren van de informatie, de onderzoekers en het bedrijfsleven op dit gebied vorm te geven (zie
figuur). Daarbij blijft informatie bij de bron: zorginstellingen en onderzoekers. In een publiek–private
samenwerking wordt vanuit de data de benodigde biologische kennis gegenereerd die nodig is voor
onderzoek op het gebied van LS&H. Die nieuw gegenereerde informatie kan vervolgens tegen betaling
beschikbaar komen voor bedrijven. Met die middelen kan de infrastructuur worden gefinancierd.
Vanuit het commercieel gefinancierde onderzoek wordt vervolgens informatie toegevoegd.
Amerikaanse bedrijven naar Nederland
In Silicon Valley gelden IT en LS&H als belangrijke sectoren waar mogelijk interesse bestaat in
samenwerking met of vestiging in Nederland. In San Francisco en Silicon Valley werden in dat kader
diverse bedrijven bezocht. In de sector Life Sciences & Health geldt dat Nederland aantrekkelijk is
vanwege een uitstekende kennisinfrastructuur, het sterk ontwikkelde translationeel onderzoek en het
sterke onderzoek op het gebied van diagnostiek, vaccins, antibiotica, en oncologie. Ook de steun van
de Nederlandse overheid wordt als positief ervaren. Er bestaat daarnaast veel interesse voor de
publiek-private samenwerking in Nederland.
Genoemde verbeterpunten voor het vestigingsklimaat in Nederland komen overeen met de in het
Topsectorplan LS&H genoemde punten als het vergoedingensysteem, procedures voor
marktonderzoek, toegang tot talent, en meer ondernemersgeest bij wetenschappers.
Voor toelating tot de markt van medische producten bestaan Europese regels. Met name voor
geneesmiddelen moeten fabrikanten aan veel eisen voldoen. Bij verschillende bezoeken kwam aan de
orde dat de huidige toetsing niet altijd goed aansluit bij de innovatieve producten van deze tijd. Door
combinaties van geneesmiddelen en diagnostiek is het tegenwoordig mogelijk om de juiste
patientengroep te definieren die baat zal hebben bij een bepaald geneesmiddel en om direct respons
6
op bepaalde geneesmiddelen te meten. Dat maakt dat er andere eisen gesteld zouden moeten worden
aan de toetsing en dat men met minder grote trials af zou kunnen. Dat heeft vervolgens effect op de
ontwikkelkosten en daarmee op de prijs van nieuwe geneesmiddelen.
Een betere aansluiting van toelatingseisen bij de ontwikkelingen op het gebied van R&D kan leiden tot
meer voorspelbare uitkomsten van die toetsing. Dat is van belang voor het vinden van kapitaal voor
de ontwikkeling van die nieuwe producten. Want er zijn signalen dat de Venture Capitalists in de VS,
maar ook in Nederland zich enigszins terugtrekken uit de farmaceutische R&D.
7
Program for the visit of Minister Edith I. Schippers to Washington, D.C. and San Francisco
January 9 – January 13, 2012
Monday, January 9, 2012
– Arrival Washington, DC
– Dinner at the Ambassador’s residence hosted by Ambassador Renee Jones Bos
Tuesday, January 10, 2012
– Visit Kaiser Permanente Clinical Decision Unit
Kaiser Center for Total Health, Washington, DC
– Visit Deputy Secretary Health and Human Services, Mr. Bill Corr
Department of Health and Human Services, Washington DC
– Interview with Health Affairs, by May Tsung Mei Cheng
Ambassador’s Residence, Washington DC
– Departure to San Francisco
Wednesday, January 11, 2012
– Working Breakfast with V&VN delegation
San Francisco, California
– Visit Stanford University Medical Center with V&VN delegation
Stanford, California
– Visit to Complete Genomics, Inc.
Mountain View, California
– Reception and dinner with V&VN delegation
San Francisco, California
Thursday, January 12, 2012
– Discussion with area directors NFIA
concerning strategic acquisition foreign companies for top sector Life Sciences and Health
Consulate General, San Francisco
– Visit Edison Pharma , Mountain View, CA 94043
Mountain View, California
– Lunch with Alain Enthoven at Stanford University
Stanford, California
– Visit Cisco
San Jose, California
– Demonstrations and tour
– Discussion with health care experts Cisco
– Round table discussion about care models and cost savings through IT innovations
– Reception and network meeting with Holland in the Valley Network
Mountain View CA 94041,
Friday, January 13, 2012
– Visit University of California San Francisco campus and facilities
Mission Bay Campus and Parnassus Campus, San Francisco
– Lunch and round table discussion about innovations Life Sciences and Health
Residence Consul General, San Francisco
– Visit Crescendo Bioscience
South San Francisco, California
– Visit Rinat/Pfizer in combination with Biofarmind delegation
South San Francisco, California
