Infectie bestrijden met lab en laarzen

Ondanks jarenlang wetenschappelijk onderzoek lijkt de strijd tegen tropische sepsis nog lang niet beslecht. In Thailand overlijdt bijna veertig procent van de mensen die geïnfecteerd raken met Burkholderia pseudomallei, de bacterie die de ziekte veroorzaakt. Vooral arme rijstboeren op het platteland worden het slachtoffer. Maar er zijn ook lichtpuntjes, schreef internist/infectioloog Joost Wiersinga half september in The New England Journal of Medicine.

In elk academisch ziekenhuis zijn ze te vinden: verzamelaars van zeldzame postzegels. Een wat oneerbiedige term voor onderzoekers die ziekten bestuderen die slechts sporadisch voorkomen. Niets mis mee overigens, want net als in de filatelie kan dat goud waard zijn. Ook AMC-internist/infectioloog Joost Wiersinga lijkt op het eerste gezicht zo’n postzegelverzamelaar. Een speerpunt van zijn onderzoek is namelijk melioidosis, een vorm van tropische sepsis die in Nederland jaarlijks bij slechts een handjevol mensen voorkomt – meestal bij backpackers of veldwerkers die terugkeren uit Azie of Australie.

Desondanks werkt Wiersinga al bijna een decennium aan melioidosis: hij promoveerde er enkele jaren geleden op, kreeg vervolgens een Veni-subsidie en organiseerde eerder dit jaar een groot internationaal melioidosis-congres in Amsterdam. Sinds de zomer zet Wiersinga zijn onderzoekswerk naar sepsis voort via een klinisch fellowship van ZonMW. Bovendien publiceerde hij afgelopen maand een review over melioidosis in The New England Journal of Medicine, een gezaghebbend medisch tijdschrift.

Ernstig probleem
Op het tweede gezicht moet er dus wel meer aan de hand zijn met melioidosis. `Inderdaad’, beaamt Wiersinga. `Het klinkt misschien raar dat het AMC een expertise-centrum is voor een in Nederland zeldzame ziekte, maar wereldwijd vormt melioidosis wel degelijk een ernstig probleem. In grote delen van Zuidoost-Azie en in het noorden van Australie is de aandoening endemisch. En in Noordoost-Thailand is het na aids en tuberculose zelfs de derde doodsoorzaak door infectieziekten.’

De meeste slachtoffers vallen op het platteland, waar Burkholderia pseudomallei (de bacterie die melioidosis veroorzaakt) letterlijk en figuurlijk een goede voedingsbodem heeft gevonden. Grootste risico lopen rijstboeren, die dagelijks uren met hun blote voeten in het water staan. Een wondje in hun voet kan al voldoende zijn om besmet te raken met Burkholderia pseudomallei. Maar de bacterie kan ook via de longen binnendringen door het inademen van aerosolen – vandaar dat driekwart van de besmettingen in het regenseizoen plaatsvindt. Voor patienten die vervolgens niet snel de juiste antibioticakuren krijgen, zijn de vooruitzichten somber. Zeker als ze bijkomende klachten hebben zoals diabetes of chronische nier- of longproblemen, want daardoor is hun lichaam minder goed opgewassen tegen de bacteriele infectie. Deze patienten lopen een verhoogd risico op overlijden, vooral door een septische shock, een ernstige longontsteking of orgaanfalen.

Volgens Wiersinga is de belangstelling voor melioidosis ook om andere redenen groot. `De Amerikaanse regering heeft de de Burkholderia-bacterie tijdens de War on Terror bestempeld tot potentieel bioterreurwapen. Je kunt er over twisten of dat realistisch is, want waarschijnlijk zijn andere micro-organismen geschikter voor terroristen die kwaad willen. Maar sindsdien is er in de VS veel subsidie losgekomen voor wetenschappelijk onderzoek, onder andere naar betere diagnostiek en naar de ontwikkeling van vaccins die Amerikaanse soldaten moeten beschermen.’

Preventie
De winst van dat Amerikaanse militaire onderzoek lijkt tot nu toe bescheiden. Vaccins tegen Burkholderia pseudomallei zitten tot nu toe nog in de preklinische testfase en zullen naar verwachting de komende tien jaar nog niet op de markt zijn. Tegelijkertijd overlijden in Azie nog steeds mensen aan melioidosis door gebrekkige diagnostiek of behandeling.

In zijn review in The New England Journal of Medicine schetst Wiersinga welke route kan leiden tot een betere aanpak van de aandoening. Daarbij zijn vroege herkenning van sepsis, het snel toedienen van antibiotica en het verbeteren van medische faciliteiten volgens hem cruciaal. En niet te vergeten: preventie. `De problematiek van melioidosis heeft deels te maken met geld en logistiek’, aldus Wiersinga. `In de endemische regio’s van Australie is de sterfte door de ziekte de helft lager – maar nog steeds twintig procent – doordat de gezondheidszorg daar een hoger niveau heeft en patienten dus sneller en beter behandeld kunnen worden. Op het Thaise platteland is het een ander verhaal. Daar blijft preventie belangrijk: als alle rijstboeren goede laarzen zouden dragen, wordt de kans op besmetting met Burkholderia kleiner. Samen met onderzoekers van de Britse Wellcome Trust in Bangkok werken wij daarom aan voorlichtingscampagnes. Bovendien wordt geprobeerd de kennis van lokale artsen te verbeteren. Marcus Schultz van de AMC-afdeling Intensive Care geeft bijvoorbeeld regelmatig onderwijs aan collega’s in Zuidoost-Azie.’

Ingewikkelder
Een andere belangrijke pijler blijft volgens Wiersinga wetenschappelijk onderzoek. `We moeten meer kennis krijgen over de manier waarop bacterien sepsis veroorzaken en de manier waarop het lichaam van patienten daarop reageert.’ Niet toevallig is dat precies waar Wiersinga samen met collega’s van het Center for Experimental and Molecular Medicine (CEMM) in het AMC aan werkt. `We doen hier vooral fundamenteel onderzoek naar allerlei vormen van sepsis. Zo hebben we bijvoorbeeld muizenmodellen ontwikkeld die ons meer leren over de onderliggende moleculaire mechanismen, zowel van tropische sepsis als van buiktyfus. Maar ook van de “gewone” sepsis die onder meer veroorzaakt wordt door stafylokokken, streptokokken of enterobacterien.’

Volgens Wiersinga staat onomstotelijk vast dat sepsis veel meer is dan zomaar een bloedvergiftiging. `Er werd altijd gedacht dat sepsis een overspannen reactie was van het immuunsysteem, dat op hol zou slaan door een infectie. Inmiddels weten we dat het ingewikkelder ligt: na die overspannen reactie volgt ook een periode van immuunsuppressie of zelfs immuunparalyse, een soort verlamming van het afweersysteem. Voor een goede behandeling van patienten kan die kennis cruciaal zijn. Antibiotica blijven natuurlijk het belangrijkst om de bacteriele infectie in te dammen die de sepsis veroorzaakt, maar daarnaast moet je weten in welke fase de afweer zich bevindt. Want dan kun je aan immuunmodulatie gaan denken: het afremmen van een overspannen afweer, of juist het opkrikken van een verlamd immuunsysteem.’

Dit nieuwe inzicht verklaart volgens Wiersinga waarschijnlijk waarom de meeste klinische trials met ontstekingsremmers tegen sepsis de afgelopen jaren uitliepen op een deceptie. `Ontstekingsremmers hebben vooral resultaat in de overactieve fase van de afweer, terwijl ze juist averechts werken in de andere fase. De toekomst ligt dus in medicijnen-op-maat. Een belangrijk aanknopingspunt daarbij zijn pattern-recognition receptors zoals Toll-like receptoren, eiwitten die de binnendringende bacterien herkennen en vervolgens de reactie van het afweersysteem reguleren. Via onze muizenmodellen bestuderen we de routes en mediatoren die hierbij betrokken zijn. We hopen dat dit onderzoek ons nieuwe aanknopingspunten geeft om gerichter in te grijpen in de immuunrespons, en dat het uiteindelijk betere therapieen oplevert voor sepsis.’

bron: AMC / Arthur van Zuylen

Redactie Medicalfacts / Alida Budding - Hennink

Samen met mijn dochter Janine Budding verzorg ik dagelijks het online medisch nieuws voor zorgverleners, zodat zorgverleners elke dag weer op de hoogte zijn van het nieuws wat voor hen relevant is. De rol en beleving van patiënt & Healthy Ageing, zijn voor mij speerpunten om extra aandacht aan te besteden.

Ik heb jarenlang ervaring in diverse functies in thuiszorg.

Recente artikelen