Taaie tumorcellen aanpakken na stamceltransplantatie
Array
Tumorcellen in het bloed ontsnappen in veel gevallen aan behandelingen zoals een chemokuur of stamceltransplantatie. Dit krijgen zij voor elkaar door de werking van de afweercellen (die de tumorcellen opruimen) af te remmen. Willemijn Hobo van het UMC St Radboud promoveert vandaag op onderzoek naar eiwitten waarmee de tumorcellen dat doet. Ook onderzocht ze stoffen die deze remmers weer kunnen remmen. Daarnaast ontwikkelde zij een verbeterd dendritisch celvaccin waarmee de tumorspecifieke afweercellen extra gestimuleerd kunnen worden. De methode, die de komende jaren klinisch getest wordt, biedt mogelijkheden voor een betere behandeling van patienten na allogene stamceltransplantatie.
Allogene stamceltransplantaties – waarbij patienten met bijvoorbeeld leukemie, myeloom of lymfoom gezonde stamcellen van een donor krijgen – blijken al tientallen jaren succesvol. Het door een chemokuur vernietigde immuunsysteem van de patient kan zo opnieuw worden opgebouwd, doordat de gedoneerde stamcellen zich ontwikkelen tot nieuwe gezonde afweercellen die de resterende tumorcellen herkennen en doden.
Om de immuunrespons tegen tumorcellen een zetje in de rug te geven, experimenteert het UMC St Radboud al jaren met dendritische celvaccinaties. Daarbij worden dendritische cellen, cellen die de afweercellen aansturen, buiten het lichaam opgekweekt uit bepaalde bloedcellen. Door deze dendritische cellen daarna toe te dienen aan de patient is een versterkte immuunrespons tegen tumorcellen mogelijk.
Ontsnappen aan afweer
Toch overleven sommige tumorcellen deze reeks behandelingen en na verloop van tijd kruipen ze weer onder de immuunrespons uit. Willemijn Hobo van het UMC St Radboud onderzocht dit proces. Ze legt uit: `Er zijn veel verschillende manieren waarop tumorcellen aan het immuunsysteem proberen te ontkomen. Ze verlagen bijvoorbeeld het aantal eiwitten op hun oppervlak waaraan ze herkend kunnen worden. Of ze brengen remmende eiwitten op hun oppervlak die herkenning en aanval door de afweercellen verhinderen. Op twee van die eiwitten hebben wij ons onderzoek gefocust, PD-1 en BTLA.’
Uit onderzoek van Hobo blijkt dat het blokkeren van PD-1 en BTLA gunstig uitpakt: de afweercellen worden niet langer geremd en zijn weer beter in staat de tumorcellen te herkennen en aan te vallen. Dit biedt mogelijkheden voor extra therapie na een stamceltransplantatie.
Generaals van het afweersysteem stimuleren
Omdat veel patienten onvoldoende (actieve) tumor-specifieke afweercellen hebben, is het belangrijk deze te stimuleren met extra therapie. `We hebben ons gericht op de dendritische celvaccinaties’, zegt Hobo. `Daarbij worden dendritische cellen van het afweersysteem gestimuleerd. Deze cellen vergelijk ik met de `generaals van het afweersysteem’. Ze zorgen voor de rekrutering van de juiste afweercellen die de tumorcellen uiteindelijk opruimen.’
Met zogenoemde small interfering RNA’s werd de eiwitexpressie van twee remmende eiwitten op het oppervlak van de dendritische cellen verlaagd, waardoor ze nog actiever worden `We hebben als het ware betere generaals gemaakt’, laat Hobo weten. `Deze zorgden in het lab voor een sterke uitgroei van de afweercellen waarmee een betere respons tegen tumorcellen opgewekt kan worden.’
Klinisch onderzoek
In het UMC St Radboud wordt al jaren onderzoek gedaan naar dergelijke dendritische celvaccinaties. Hobo: `Er zijn al vele onderzoeken gedaan, ook klinische, maar er zijn nog steeds verbeteringen nodig. Tot nu toe heeft deze behandeling nog in te weinig patienten voldoende effect.’
Als vervolg op het onderzoek van Hobo wordt een klinische studie opgezet waaraan in totaal twintig patienten zullen meedoen. Het eerste deel van die studie gaat dit jaar van start. Hobo blijft daar zelf ook bij betrokken. `Het is heel erg mooi om te zien dat iets waar je lang aan gewerkt hebt nu ook klinisch wordt onderzocht. Daar doe je het uiteindelijk voor.’
Bron: UMC St Radboud
