Anti-stress-pil komt dichterbij
Array
Als promovendus Dennis Hernaus de afgelopen weken in een PET-scanner had gelegen, was waarschijnlijk zichtbaar geworden dat de dopamineniveaus in zijn brein tot ongekende hoogtes stegen. De neurotransmitter dopamine is vooral bekend vanwege zijn rol bij het ervaren van geluk. “Het afronden van het proefschrift, toewerken naar de promotie op 22 januari en de Kootstra Talent Fellowship die ik in december kreeg, waren belangrijke beloningservaringen”, lacht hij. Dat dopamine ook een rol speelt in het ervaren van stress is sinds ongeveer tien jaar een wetenschappelijk inzicht, waarop zijn proefschrift voortbouwt. In de toekomst hoopt hij een bijdrage te kunnen leveren aan medicatie voor stress gerelateerde psychische klachten.
Waarom zijn sommige mensen stressgevoeliger dan anderen? Dat was het uitgangspunt voor het promotietraject waaraan Dennis Hernaus vier jaar geleden begon. Na zijn bachelor en (research)master in Maastricht te hebben volbracht, kon hij in Londen aan de slag bij het Kings College, waar hij voor zijn master leerde hoe het dopaminesysteem in kaart gebracht kan worden met beeldvorming als fMRI. “Toen zag ik dit klinisch relevante project in Maastricht, over stress en dopamine, en besloot ik te solliciteren.”
Dopamine is een neurotransmitter, oftewel een stofje dat ervoor zorgt dat hersencellen met elkaar communiceren. Stress zou gezien kunnen worden als een versterkte vorm van aandacht en breinfuncties gericht op aandacht hadden al jaren zijn sterke interesse. “Waarom herinneren mensen zich het een wel en het ander niet? Ook daarin speelt dopamine een belangrijke rol.”
Conclusie
Lage dopamine-niveaus (DA-niveaus) in het brein tijdens stress hangen samen met een verhoogde stressgevoeligheid en psychische klachten als gevolg van stress; dat is de belangrijkste conclusie uit zijn onderzoek. Hoge DA-niveaus werken beschermend tegen stress. Voor dit onderzoek lagen proefpersonen in een PET-scanner terwijl ze rekensommen moesten maken die gemanipuleerd waren. In de experimentele conditie kreeg men vervolgens negatieve feedback op hoe men gepresteerd had en tot slot beantwoordden ze een aantal vragen om aan te geven hoe gestrest ze zich voelden. In de controleconditie gebeurde hetzelfde, maar kreeg men geen negatieve feedback en gaf men dus aan minder stress te voelen. Hernaus vat de uitkomst samen: “Hoe meer gestrest je bent, hoe lager je DA-niveaus. En ook in het dagelijks leven, waar we proefpersonen een paar keer per dag lieten noteren wat ze deden en hoe gestrest ze zich voelden, bleken mensen met lage niveaus meer stress te ervaren.”
Kip of ei
Daarmee is helaas nog niet de vraag beantwoord of stress de DA-niveaus doet dalen, of dat mensen meer stress ervaren doordat hun DA-niveau laag is. “Voor zo’n causaal verband zou je mensen over zeer lange tijd moeten volgen, vanaf de kindertijd. Het lijkt logisch dat als mensen continu stress ervaren, er een verandering in hun brein optreedt. Dat mensen dus gevoeliger worden voor stress doordat het DA-niveau hoger of lager wordt, maar daar kunnen we op basis van dit onderzoek geen uitspraken over doen.” Voor zo’n ‘causaal verband’ zijn farmacologische studies nodig. Dennis Hernaus zou ze dolgraag uitvoeren en heeft daarom diverse subsidieaanvragen lopen. “Ik zou graag kijken of gezonde vrijwilligers onder invloed van medicatie stressgevoeliger of –resistenter worden. Ik wil weten of het dopaminesysteem echt zo belangrijk is als we denken.” Daarvoor hoeft geen nieuwe pil ontwikkeld te worden, aangezien veel bestaande medicatie al inwerkt op het dopaminesysteem. Denk aan Ritalin, het ADHD-medicijn, of medicatie voor psychose- of schizofreniepatiënten.
Doping
Natuurlijk zou zo’n ‘anti-stress-pil’ ook interessant zijn voor de gestreste manager die met 120 werkuren per week te veel ballen in de lucht probeert te houden. “Of de wetenschapper die steeds vaker naar medicatie grijpt om beter te presteren”, weet Hernaus. “Dat is een vorm van doping die we niet moeten willen. Je pakt niet de bron van stress aan met zo’n pil. Als dat je niet op eigen kracht lukt, kan therapie helpen. Onze afdeling onderzoekt ook of meditatie of mindfulness mensen stressbestendiger kan maken. Ik denk persoonlijk dat in het voorbeeld van de manager, de stress hem uiteindelijk toch zal pakken, daar is geen pilletje tegen opgewassen.” Een toepassing die hij wel voor de anti-stress-pil van de toekomst ziet, is ter ondersteuning van therapie. Stress is een belangrijke factor bij het ontwikkelen van een psychose. “Als je mensen met een ultrahoog risico mede met medicatie kunt behoeden voor een psychose, is dat natuurlijk mooi.”
Zo’n ‘klinische toepassing’ van wetenschappelijk onderzoek is wat Dennis Hernaus drijft. Hij ziet zijn toekomst dan ook in de wetenschap. “Daar krijg ik de meeste energie van, daar gaan mijn DA-niveaus inderdaad van omhoog”, besluit hij.
Dennis Hernaus verdedigde zijn proefschrift ‘Dopayours is not dopamine: Genetic, environmental and pathological variations in dopaminergic stress processing’ op donderdag 22 januari aan de Universiteit Maastricht. Zijn promotor was prof. dr. Inez Myin-Germeys. Hernaus werkt aan de vakgroep Psychiatrie en Neuropsychologie van de UM.
