Antoni van Leeuwenhoek Prijs 2016 naar Lucas Jae en Jop Kind
ArrayKankeronderzoekers Lucas Jae en Jop Kind hebben op maandagavond 11 januari de Antoni van Leeuwenhoek Prijs ontvangen. De prijs wordt jaarlijks uitgereikt aan een jonge, talentvolle onderzoeker van het Antoni van Leeuwenhoek, om zijn of haar carrière te stimuleren. Dit jaar zijn er zelfs twee prijswinnaars. De Antoni van Leeuwenhoek Prijs 2016 wordt gesponsord door farmaceutisch fabrikant Roche.
Jop Kind: gouden handjes
Moleculair bioloog dr. Jop Kind (1978) werkte als postdoc op het lab van Bas van Steensel en heeft sinds oktober 2014 zijn eigen onderzoeksgroep op het Hubrecht Instituut in Utrecht. Hij maakt zichtbaar hoe 2 meter DNA nou precies in een celkern van 10 micrometer doorsnede ligt opgefrommeld.
De plaats van het DNA (aan de rand van de celkern of in het midden) heeft namelijk te maken met de activiteit van de genen. Kind ontdekte dat in cellen die op het oog identiek zijn, de ruimtelijke organisatie van het DNA toch nog sterk verschilt. Slecht 15% van het DNA ligt altijd tegen de buitenwand (lamina) van de celkern aan.
Kind: “Ik vermoed dat in cellen die op weg zijn om kankercellen te worden, het DNA dat niet aan de lamina raakt en dus actiever is, een rol speelt bij verandering van gespecialiseerde lichaamscel in kankercel. We weten al heel lang dat het DNA in kankercellen er anders bijligt, nu kunnen we in individuele kankercellen zien hóe dan precies.”
Kind heeft twee nieuwe technieken ontwikkeld om de genen die aan de rand van de kern liggen te herkennen. Eerst door ze te ‘stempelen’: hij plakte er een methylgroep aan die er niet meer afgaat. Vervolgens heeft hij deze techniek zo geperfectioneerd dat per afzonderlijke cel bepaald kan worden bij welke genen die stempels precies zitten. Eerst waren hiervoor tenminste 100.000 cellen nodig. De stempeltechniek is ook te gebruiken voor het vinden van andere interessante plekken op het DNA, bijvoorbeeld waar de niet goed gerepareerde breuken in het DNA zitten die uiteindelijk kunnen leiden tot kanker.
Volgens Bas van Steensel borrelt Kind van ambitie en originele ideeën: “Hij is uitzonderlijk creatief, denkt out-of-the-box, durft risico’s te nemen en krijgt met zijn ‘gouden handjes’ van de techniek het onmogelijke voor elkaar.”
Kind studeerde af aan de Universiteit van Amsterdam, promoveerde aan het EMBL in Heidelberg, ontving een EMBO long term fellowship en een NWO-veni beurs en publiceerde driemaal in Cell als eerste auteur.
Lucas Jae: drijvende kracht
Biomedisch wetenschapper dr. Lucas T. Jae (1985) werkt als postdoc op het lab van Thijn Brummelkamp. Hij werkt met menselijke cellen die de helft minder chromosomen bevatten dan normaal (haploïde cellen). Dit maakt het eenvoudig om de exacte effecten van een mutatie op het functioneren van een afzonderlijke cel te zien. Jae heeft zo de genen geïdentificeerd die betrokken zijn bij het Walker-Warburg syndroom, een erfelijke aandoening waarbij de ontwikkeling van spieren, hersenen en ogen is verstoord. Al deze genen spelen een rol bij de glycosylering van het receptoreiwit alfa-dystroglycan. Diezelfde receptor speelt ook een rol bij de uitzaaiing van kanker en bij de besmetting van mensen door onder andere het Lassavirus. Het Lassavirus kost per jaar duizenden mensen het leven.
Jae ontdekte dat er twee receptoren onafhankelijk betrokken zijn bij het binnendringen van het Lassavirus in de cel, in plaats van eentje zoals altijd gedacht is. Dit opent nieuwe perspectieven voor infectiepreventie. En mogelijk zijn er ook nog andere virussen die op deze manier te werk gaan.
Samen met collega’s in Amsterdam en Wenen gebruikte hij haploïde cellen om genen te identificeren die nodig zijn voor het optimaal functioneren van cellen, individueel, ofwel in combinatie. Genen die alleen in combinatie nodig zijn voor de overleving van de cel kunnen nieuwe aanvalsroutes aan het licht brengen om tumorcellen te doden zonder gezonde cellen te beschadigen. Jae: “Het is echt een groot genoegen om te zien dat je met hard werken en deze technologie inderdaad in staat bent om in een cel precies díe genen te vinden die belangrijk zijn. Zulke duidelijke resultaten krijgen, dat is echt een geweldige ervaring.”
Volgens Thijn Brummelkamp is Jae al sinds het begin een drijvende kracht van zijn groep die razendsnel en oergedegen experimenten met grote impact bedenkt en uitvoert. “Hij heeft, zo jong als hij is, al opmerkelijke wetenschap bedreven en drie artikelen in Science gepubliceerd. Ik weet zeker dat zijn werk in de leerboeken terecht zal komen.”
Jae studeerde af aan de Phillips-Universität (Marburg, Duitsland), liep stage aan het Whitehead Institute for Biomedical Research in de VS (in de groep van Prof. Robert A. Weinberg) en promoveerde summa cum laude aan de Universiteit van Utrecht.
Bron: Antoni van Leeuwenhoek
