Deelname aan het Medisch Onderzoek Vliegramp Bijlmermeer versterkte bezorgdheid

Het Medisch Onderzoek Vliegramp Bijlmermeer (MOVB) had bewoners en hulpverleners moeten geruststellen over hun gezondheid. In werkelijkheid heeft het onderzoek de bezorgdheid onder deelnemers eerder aangewakkerd dan weggenomen, concludeert psychologe Margot Verschuur in haar proefschrift.

Eerste effectonderzoek
Het onderzoek van Verschuur en haar Leidse collega’s is het eerste onderzoek in Nederland dat de effecten van een grootschalig gezondheidsonderzoek na een ramp evalueert. ‘De bedoelingen achter het MOVB waren goed’, zegt Verschuur, ‘maar ons onderzoek laat zien dat het voor veel mensen ongunstig heeft uitgepakt.’

Psychologe Margot Verschuur: ‘Deelname aan het MOVB heeft voor veel bewoners en hulpverleners ongunstig uitgepakt.’

MOVB
Het MOVB ging begin 2000 van start, op advies van de parlementaire enquêtecommissie Bijlmerramp. Het grootschalige onderzoek moest een einde maken aan de aanhoudende geruchten en zorgen over de gezondheidsgevolgen van de vliegramp in de Bijlmermeer in 1992. Bijna 5.000 bewoners en hulpverleners die betrokken waren bij de ramp, namen deel aan een individueel medisch onderzoek. Daarnaast vond er een epidemiologisch onderzoek plaats onder 2.500 hulpverleners, om de relatie tussen gezondheidsklachten en betrokkenheid bij de ramp vast te stellen.

Klachten
Verschuur en haar collega’s deden op hun beurt onderzoek naar het effect van deelname aan het MOVB. De opdrachtgevers van het MOVB, waaronder het Ministerie van VWS, wilden weten of het MOVB effectief was in het verminderen van gezondheidsklachten en -zorgen. Op verschillende momenten tussen 2000 en 2002 mat Verschuur de gezondheidsklachten en -zorgen van bewoners en hulpverleners die deelnamen aan het MOVB.

Het MOVB had definitief een einde moeten maken aan de aanhoudende geruchten en zorgen over de gezondheidsgevolgen van de vliegramp in de Bijlmermeer in 1992

Bezorgd
‘Uit onze metingen blijkt dat deelname aan het MOVB over langere tijd niet heeft geleid tot minder gezondheidsklachten’, vertelt Verschuur. ‘Veel deelnemers waren na afloop juist bezorgder over hun gezondheid dan ervoor, terwijl daar op basis van de uitkomsten van het epidemiologisch onderzoek onder hulpverleners geen aanleiding voor was.’

Contraproductief
Dat het MOVB voor veel mensen een contraproductief effect had, kwam voor Verschuur niet geheel als een verrassing. ‘Vergelijkbaar onderzoek naar de effecten van grote bevolkingsonderzoeken geeft hetzelfde beeld’, zegt Verschuur. Als voorbeeld noemt ze screeningsonderzoek naar borstkanker. ‘Een gunstige uitslag stelt deelnemers voor korte tijd gerust, maar daarna gaan sommigen zich juist meer zorgen maken dan vóór het onderzoek.’

Sensitisatie
Verschuur spreekt in dit verband van ‘sensitisatie’: door de aandacht van buitenaf gaan deelnemers aan een gezondheidsonderzoek zich nog meer zorgen maken over hun gezondheid. Kwetsbare groepen die deelnamen aan het MOVB, zoals mensen met meer klachten, een lage opleiding en een niet-westerse achtergrond, bleken het meest ontvankelijk voor dit effect. ‘Deze groepen vragen om specifieke nazorg bij toekomstige rampen’, aldus Verschuur.

Nasleep
Opvallend is dat ook bewoners en hulpverleners die niet rechtstreeks bij de Bijlmerramp betrokken waren, toch ongeruster werden na deelname aan het MOVB. Deze uitkomst is volgens Verschuur niet los te zien van de turbulente nasleep van de ramp en de jarenlange media-aandacht voor de mogelijke gevolgen. ‘Ook al heb je zelf geen gezondheidsklachten, je wordt toch angstiger.’ Verschuur vermoedt dat het MOVB een positiever effect had gehad wanneer het niet 8 tot 10 jaar na de ramp, maar jaren eerder was uitgevoerd.

Enschede
Verschuur is daarom blij dat de overheid, al vóór afronding van het MOVB, lering heeft getrokken uit de Bijlmerramp. ‘Bij de vuurwerkramp in Enschede is de informatievoorziening veel eerder op gang gekomen. Er werd al na drie weken een toxicologisch onderzoek uitgevoerd. Getroffen burgers konden terecht bij een informatie- en adviescentrum waar zij hun persoonlijke zorgen en vragen kwijt konden. Zo voorkom je veel onrust.’

Informatievoorziening
Het MOVB laat volgens Verschuur zien wat er fout gaat als de informatievoorziening onvoldoende op de specifieke zorgen van specifieke groepen burgers is afgestemd. Verschuur: ‘Na afloop van het MOVB ontvingen bewoners een algemene publiekssamenvatting van het epidemiologisch onderzoek onder hulpverleners. Daarin staat bijvoorbeeld dat geen van de onderzochte hulpverleners is blootgesteld aan verarmd uranium. Bewoners bleven zitten met de vraag: geldt dit ook voor mij als bewoner? Veel bewoners denken nog steeds dat hun klachten worden veroorzaakt door blootstelling aan schadelijke stoffen.’

Bewoners en hulpverleners die de uitslag van het individueel medisch onderzoek met hun arts nabespraken, waren na afloop minder ongerust.

Nazorg
Het belang van persoonlijke terugkoppeling blijkt ook op een andere manier uit het onderzoek van Verschuur. Deelnemers die na afloop van het individueel medisch onderzoek hun resultaten persoonlijk nabespraken met een arts, waren daarna minder ongerust. Bijna 50% van de deelnemers aan het MOVB heeft echter geen gebruik gemaakt van deze gelegenheid voor een nagesprek.

Weggegooid geld?
Verschuur concludeert in haar proefschrift dat het MOVB over het algemeen een negatief effect heeft gehad op de bewoners en de hulpverleners. Is een grootschalig gezondheidsonderzoek na een ramp daarmee bij voorbaat weggegooid geld? ‘Nee, dat niet’, zegt Verschuur. ‘Gezondheidsonderzoek kan wel degelijk effectief zijn. Het punt is dat je daar niet op voorhand van kunt uitgaan.’

Zorgvuldig
De Gezondheidsraad heeft rekening gehouden met de uitkomsten van het effectonderzoek van Verschuur. In een rapport uit 2006 schrijft zij dat de besluitvorming over gezondheidsonderzoeken na rampen ‘extra zorgvuldig moet geschieden’.

Beperkingen
Het effectonderzoek van Verschuur en haar collega’s is niet zonder beperkingen. Zo kan Verschuur niet met zekerheid zeggen dat deelname aan het MOVB de oorzaak is geweest van de toegenomen bezorgdheid, omdat zij niet over een controlegroep kon beschikken. De media-aandacht voor de aanslagen van 11 september 2001 kan bijvoorbeeld ook een rol hebben gespeeld. ‘Maar’, voegt Verschuur daaraan toe, ‘we hebben veel van dit soort alternatieve verklaringen kunnen uitsluiten op basis van statistische analyses.’

Navolging
Verschuur hoopt dat het effectonderzoek navolging vindt. ‘Ons onderzoek naar de effecten van het MOVB heeft duidelijk gemaakt dat het in veel opzichten anders moet. Ik realiseer me dat dit voor de onderzoeksdeelnemers geen leuke boodschap is. Maar dit effectonderzoek maakt wel dat de overheid beter kan reageren op toekomstige rampen.’

Verschuur, M.J. (2009). Effects of the Medical Investigation Bijlmermeer Aviation Disaster on health perception of residents and rescue workers.

Promotie: donderdag 15 oktober
Faculteit: Sociale Wetenschappen
Promotoren: prof.dr. Ph. Spinhoven, prof.dr. F.R. Rosendaal

Bron: Universiteit Leiden

Redactie Medicalfacts/ Janine Budding

https://www.medicalfacts.nl

Ik heb mij gespecialiseerd in interactief nieuws voor zorgverleners, zodat zorgverleners elke dag weer op de hoogte zijn van het nieuws wat voor hen relevant kan zijn. Zowel lekennieuws als nieuws specifiek voor zorgverleners en voorschrijvers. Social Media, Womens Health, Patient advocacy, patient empowerment, personalized medicine & Zorg 2.0 en het sociaal domein zijn voor mij speerpunten om extra aandacht aan te besteden.

Ik studeerde fysiotherapie en Health Care bedrijfskunde. Daarnaast ben ik geregistreerd Onafhankelijk cliëntondersteuner en mantelzorgmakelaar. Ik heb veel ervaring in diverse functies in de zorg, het sociaal domein en medische-, farmaceutische industrie, nationaal en internationaal. En heb brede medische kennis van de meeste specialismen in de zorg. En van de zorgwetten waaruit de zorg wordt geregeld en gefinancierd. Ik ga jaarlijks naar de meeste toonaangevende medisch congressen in Europa en Amerika om mijn kennis up-to-date te houden en bij te blijven op de laatste ontwikkelingen en innovaties. Momenteel ben doe ik een Master toegepaste psychologie.

De berichten van mij op deze weblog vormen geen afspiegeling van strategie, beleid of richting van een werkgever noch zijn het werkzaamheden van of voor een opdrachtgever of werkgever.