Nieuw inzicht: cortisol kalmeert brein na stress
Array
Na een stressvolle gebeurtenis stijgt het cortisolniveau in het lichaam. Er werd altijd aangenomen dat dit hormoon bijdraagt aan de stressreactie en mogelijk de werking van andere stresshormonen zoals adrenaline versterkt. Een studie van hersenonderzoekers van de Radboud Universiteit Nijmegen, die 22 september in het Journal of Neuroscience verscheen, laat zien dat cortisol de gevoeligheid voor stress juist onderdrukt. Een omslag in het denken met therapeutische mogelijkheden.
Bij stress wordt de amygdala, de emotionele alarmbelin de hersenen, extra actief en zorgt ervoor dat er allerlei stoffen vrijkomen die het lichaam in opperste staat van paraatheid brengen. De hartslag gaat omhoog, de zintuigen nemen meer waar en dingen die even niet belangrijk zijn voor de vlucht-vechtrespons worden onderdrukt.
Cortisol is een van de stoffen die toenemen tijdens zo’n reactie en wordt daarom altijd gebruikt als ‘stressindicator’. Nu blijkt uit onderzoek van het Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour van de Radboud Universiteit Nijmegen dat dit hormoon juist werkt om het lichaam en het brein weer tot rust te brengen na blootstelling aan stress.
Heel belangrijk, want het lichaam houdt het niet vol om voortdurend zo alert te blijven. Als het herstel faalt, is er risico op posttraumatische stressstoornis (PTSS) en depressie.
Ontdekking door nieuwe aanpak
Marloes Henckens, promovendus bij het Donders Institute, zag dat stressreacties minder sterk zijn als een mens daarvoor al een hoog cortisolniveau heeft. Zij besloot tot het volgende experiment: 72 mannelijke proefpersonen kregen ofwel een paar uur voor ze de fMRI-scanner in gingen cortisol toegediend, ofwel kort ervoor, of ze kregen een placebo. In de scanner kregen ze gezichten te zien waarvan de uitdrukking veranderde van neutraal naar bang of juist vrolijk. Hiervan is het bekend dat dit een emotionele reactie in het brein oproept.
Snel weer alert op gevaar
Ten opzichte van de placebogroep vertoonde de groep die kort tevoren cortisol kreeg een sterk verminderde reactie van de amygdala op beide emoties. De groep die langer tevoren cortisol kreeg liet een normale reactie zien op de negatieve emoties, maar nog steeds een verminderde reactie op de positieve: Het lichaam herstelt dus als eerste de gevoeligheid voor ‘gevaar’. Dat is vanuit overlevingsperspectief goed verklaarbaar: de amygdala kan dan weer reageren op een nieuwe dreiging.
‘Cortisol heeft twee routes om het herstelwerk te doen: een snelle, waarbij de stof direct helpt om de reactie van de amygdala te kalmeren – die reactie zien we aan het werk bij de groep ‘cortisol kort’ en een langzame, indirecte route, waarbij cortisol bepaalde genen aanschakelt die dan stoffen maken om het stresssysteem weer in de normale toestand te brengen.‘
Deze genetische route is individueel sterk verschillend, bleek dit voorjaar uit een PNAS-publicatie van Helena Cousijn, een directe collega van Henckens.
Therapie
‘Er wordt al met cortisol geexperimenteerd bij therapieen tegen angst en PTSS,’ vertelt Henckens. ‘Alleen was er tot nu toe geen goede verklaring waarom het werkt. Angsten zijn goed te behandelen door exposuretherapie – als je spinnenangst hebt, laten ze je wennen aan een spin en langzamerhand wordt de band tussen spin en angst in je emotionele geheugen minder sterk. Als je cortisol slikt voor die exposure, is je reactie minder sterk en leer je makkelijker dat een spin geen echt gevaar inhoudt.’
‘Dus ja, ik denk dat de rol van cortisol op termijn goede perpectieven biedt voor de behandeling van ontregelde stressreacties’
Marloes J. A. G. Henckens,1,2 Guido A. van Wingen,1 Marian Joels,2 and Guillén Fernández1.
Time-Dependent Effects of Corticosteroids on Human Amygdala Processing;Â The Journal of Neuroscience, September 22, 2010
1 Radboud University Nijmegen, Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour.
2 University Medical Centre Utrecht, Rudolf Magnus Institute of Neuroscience.
Marloes Henckens heeft voor haar promotieonderzoek bij het Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour in 2008 een Toptalentbeurs van NWO ontvangen.
