VUmc, geheime camera’s en verantwoordelijkheid

Auteur Kees-Jan Dijkstra van Onthypen.nl
Het blijft lastig: verantwoordelijkheid nemen voor je daden. Een actueel voorbeeld: het VUmc hangt 35 geheime camera’s op de Eerste Hulp voor een tv-programma en vergeet de kwetsbaarheid en privacy van patienten. De verontwaardiging is groot en de serie wordt na aflevering 1 van de buis gehaald. Een hype of misdrijf, nu betrokkenen worden verhoord door Justitie?

Zelden zoveel verontwaardiging voorbij zien komen op de tijdlijn van Twitter. Het idee om op de Eerste Hulp van een ziekenhuis met op afstand bestuurbare camera’s patienten te filmen -een hit in het buitenland- lekt in februari uit naar Nieuwsuur en roept direct heftige reacties op. In oude en nieuwe media, en veelal negatief.
Niet zo verwonderlijk. Wie wil nou op zijn kwetsbaarste momenten worden gefilmd door tv-camera’s? Bloedend als een rund, of als je een intieme klacht met een arts onder vier ogen denkt te bespreken? Enkele narcisten daargelaten, wil je dat niet delen met miljoenen wildvreemden. Hebben we te maken met een mediahype, dit keer over een ziekenhuis, of was er meer aan de hand?

Sterk format
Stukje voorgeschiedenis. Het VUmc werd in 2011 door televisieproducent Eyeworks benaderd met plannen voor het tv-programma ’24 uur tussen leven en dood’. Reality-tv in het ziekenhuis, een beproefd format in Noord- en Zuid-Amerikaanse landen. Producent Oerlemans wilde het graag in eigen land pluggen, zoals hij meer formats succesvol in meerdere landen had weten te slijten. En dus ging hij shoppen bij de grote ziekenhuizen.

Toestemming
Vol goede moed begon het VUmedisch centrum met producent Eyeworks aan de reality-serie ’24 uur: tussen leven en dood’. ‘Menselijke verhalen op de spoedeisende hulp’, staat op 23 februari boven een ronkende verklaring op de site van het VU. ‘VUmc wil open zijn over wat er gebeurt in het ziekenhuis en in het bijzonder op zijn spoedeisende hulp. Er is veel behoefte aan informatie over zorg en gezondheid. VUmc vindt het belangrijk te laten zien hoe de zorg wordt verleend.’ De intenties voor de samenwerking met Oerlemans zijn duidelijk.

Geheimhoudingsplicht
‘Er wordt niets naar buiten gebracht zonder de toestemming van de patient’, meldt de VU-verklaring geruststellend. Maar al vóór de 1e uitzending gaat het mis. Nieuwsuur besteedt uitgebreid aandacht aan het project en heeft betrokken bestuurders in de tv-studio uitgenodigd.
Het gaat er natuurlijk om wíe er heeft meegekeken”, verdedigt Jaap Bonjer, hoofd van de spoedeisende hulp zich in Nieuwsuur. ‘Het zijn medewerkers van Eyeworks met geheimhoudingsplicht’. Dus besluit de directie door te gaan met het omstreden programma. Probleempje: er blijkt niet in alle gevallen vooraf toestemming aan patienten te zijn gevraagd, maar achteraf en soms door Eyeworks-medewerkers die in witte jassen in het VU rondliepen. Een vader van een ongevraagd gefilmd meisje is boos en legt voor de Nieuwsuur-camera uit waarom.

Grenzen overschreden
De kritiek zwelt aan, niet alleen in pers en sociale media, ook in eigen vakgebied. Hoogleraar Gezondheidsrecht AMC-UvA Johan Legemaate en medisch ethicus Erwin Kompanje zeggen op tv dat bij de opnames juridische en ethische grenzen overschreden zijn. De Inspectie voor de Gezondheidszorg  eist opheldering en de landelijke artsenfederatie KNMG keurt de handelwijze van het VUmc af. Na de 1e aflevering en aanhoudende negatieve publiciteit trekt het ziekenhuis alsnog de stekker uit de samenwerking met Eyeworks.

Terwijl je toch niet in een half uurtje 35 camera’s monteert op een afdeling waar 24/7 gewerkt wordt

.

Onderschat
Deze week werd het interne onderzoek van VUmc naar de gang van zaken bekend. De conclusies waren niet mals. Kort samengevat: rond het programma ging bijna alles fout wat er fout kan gaan. Het ziekenhuis erkent dat ‘het tv-project is onderschat’ en de gevolgen voor nietsvermoedende patienten. Veel partijen, van patienten- tot ondernemingsraad, blijken ook van niets te hebben geweten. Terwijl je toch niet in een half uurtje 35 camera’s monteert op een afdeling waar 24/7 gewerkt wordt. In het onderzoek staat dat de privacy van patienten is geschonden en wellicht het medisch beroepsgeheim. Justitie neemt de zaak hoog op en is een onderzoek gestart waarbij betrokkenen zijn verhoord, waaronder bestuursvoorzitter Elmer Mulder en SEH-hoofd Jaap Bonjer.

Communiceren kan je leren
Iedereen wil winnen, maar niemand wil op de blaren zitten. Dat is een menselijke reactie, zeker als een rel waar je een rol in speelt in de publiciteit komt. Dan ligt het zwarte pietenspel razendsnel op tafel. En er ging veel fout, zo staat in het rapport, maar met name ‘de communicatie’ was niet goed verlopen. De Communicatiechef zou na de rel zijn vertrokken, maar eindverantwoordelijken als bestuursvoorzitter Mulder en SEH-hoofd Bonjer zitten nog dikbetaald hun ding te doen. Ze weigerden ook het onderzoek toe te lichten in de Nieuwsuur-studio. Een keer voor schut zitten was kennelijk voldoende.

Tweede keus
VU Medisch Centrum blijkt ook nog tweede keus. Onderzoeksprogramma Argos ontdekte dat Eyeworks in oktober 2011 al aan bij het UMC Utrecht had aangeklopt. Daar werd het voorstel snel afgeschoten. “Het concept sprak ons niet aan vanwege het gebruik van verborgen camera’s en de lange duur dat zij zouden komen filmen (3 weken lang 24/7)”, meldt het Utrechtse ziekenhuis aan Argos.

UMC Utrecht: het concept sprak ons niet aan vanwege het gebruik van verborgen camera’s en de lange duur dat ze zouden filmen.

Intranet
Maar ook bij het VU was niet iedereen gecharmeerd van het concept van Arnie. Privacy van patienten en medisch beroepsgeheim, remember de prins Friso-rel in NRC Handelsblad? Op het interne communicatienet van VUmc uitten medewerkers de afgelopen maanden kritiek op het besluit van de ziekenhuisdirectie om mee te doen aan het tv-programma. Zeker als blijkt dat het ziekenhuis in de afwikkeling van het mislukte project 188.000 euro moet betalen, zijn de rapen gaar. Een boze medewerker schrijft op intranet dat gratis positieve publiciteit het doel was maar negatieve publiciteit en een gat in de begroting het resultaat.

De reputatieschade voor het ziekenhuis zal iets hoger liggen dan het voornoemde bedrag. Zeker als Justitie overgaat tot strafvervolging van betrokkenen. Wordt ongetwijfeld vervolgd.

Redactie Medicalfacts/ Janine Budding

https://www.medicalfacts.nl

Ik heb mij gespecialiseerd in interactief nieuws voor zorgverleners, zodat zorgverleners elke dag weer op de hoogte zijn van het nieuws wat voor hen relevant kan zijn. Zowel lekennieuws als nieuws specifiek voor zorgverleners en voorschrijvers. Social Media, Womens Health, Patient advocacy, patient empowerment, personalized medicine & Zorg 2.0 en het sociaal domein zijn voor mij speerpunten om extra aandacht aan te besteden.

Ik studeerde fysiotherapie en Health Care bedrijfskunde. Daarnaast ben ik geregistreerd Onafhankelijk cliëntondersteuner en mantelzorgmakelaar. Ik heb veel ervaring in diverse functies in de zorg, het sociaal domein en medische-, farmaceutische industrie, nationaal en internationaal. En heb brede medische kennis van de meeste specialismen in de zorg. En van de zorgwetten waaruit de zorg wordt geregeld en gefinancierd. Ik ga jaarlijks naar de meeste toonaangevende medisch congressen in Europa en Amerika om mijn kennis up-to-date te houden en bij te blijven op de laatste ontwikkelingen en innovaties. Momenteel ben doe ik een Master toegepaste psychologie.

De berichten van mij op deze weblog vormen geen afspiegeling van strategie, beleid of richting van een werkgever noch zijn het werkzaamheden van of voor een opdrachtgever of werkgever.