Het gestresste brein

Stress heeft een enorme invloed op het functioneren van ons brein. De hormonen die ons lichaam tijdens een stressreactie aanmaakt beïnvloeden onze hersenen, maar hoe ze dat precies doen is nog onbekend. Het promotie-onderzoek van hersenwetenschapper Marloes Henckens toont aan, dat stress en het stresshormoon cortisol de functionele verbindingen tussen hersengebieden veranderen. Daarnaast bleek cortisol de activiteit van het brein in een hersengebiedspecifieke en tijdsafhankelijke manier te beïnvloeden. Directe blootstelling aan stress en cortisol brachten het brein in een toestand van paraatheid, waarin emotionele processen de boventoon voerden. Enkele uren na blootstelling aan cortisol bleek het hormoon juist te zorgen voor een sterkere controle over deze emotionele processen en verbeterde cognitieve prestaties. Cortisol lijkt dus een cruciale speler in de controle van de stressreactie in het brein en de normalisatie van hersenfuncties. Herstel van een normale cortisol-huishouding in patiënten met stressgerelateerde stoornissen zoals depressie en of post-traumatische stress stoornis (PTSS), zou daarmee kunnen bijdragen aan hun behandeling.

Cortisol – stresshormoon dat op zijn tijd ontspant
Nauwgezet onderzoek naar de rol van cortisol in het brein suggereert dat het hormoon een belangrijke rol heeft bij het herstellen na een stressreactie. Marloes Henckens kwam tot deze nieuwe kijk op het stresshormoon toen ze de functie ervan op verschillende tijdstippen bestudeerde. ‘Cortisolwaarden worden vaak gebruikt als maat voor hoe gestrest iemand is. Op basis van mijn onderzoek denk ik, dat je beter kunt zeggen: hoe hard iemand bezig is te herstellen van stress. Als iemand géén cortisol maakt na een stressreactie is er iets abnormaals aan de hand.’ 17 april promoveert ze bij het Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour van de Radboud Universiteit Nijmegen. Op een proefschrift vol toppublicaties.

Heel kort na een stressvolle gebeurtenis lijkt cortisol bij te dragen aan de effecten van adrenaline en noradrenaline in het in paraatheid brengen van lichaam en de hersenen om goed te kunnen reageren op het gevaar: de vecht-vluchtrespons.. Hoe kort dit effect werkzaam is, bleek moeilijk vast te stellen. ‘Het is in elk geval korter dan ik aan het begin van het onderzoek dacht,’zegt Henckens. ‘We gaven de proefpersonen dertig minuten voor de proef cortisol – het moet immers dan ook nog opgenomen worden via de maag, maar mijn indruk is dat we alleen tijdens de eerste minuten van de proef de korte effecten van cortisol zagen: mensen waren sneller afgeleid door emotionele stimuli en konden zich moeilijker concentreren.’

Herstelreactie onder invloed van cortisol
De langetermijnwerking van cortisol bleek veel beter te volgen en leidde tot het nieuwe inzicht dat cortisol mogelijk een herstelfunctie dient na stress. Dat bleek zowel uit een aandachtstaak (de proefpersonen die langer van te voren cortisol kregen, waren minder snel afgeleid), als een werkgeheugentest (de proefpersonen) presteerden beter. Daarnaast veranderde cortisol langzaam de controle over het emotiegebied in het brein, de amygdala.

Maar hoe werkt dat dan? Henckens laat zien dat de functionele verbindingen tussen hersengebieden veranderen door het hormoon. ‘Stress zorgt ervoor dat je alles wat er om je heen gebeurt probeert te verwerken. Je visuele systeem is zeer actief – logisch, alles kan potentieel gevaarlijk zijn. De langzame werking van cortisol brengt dit tot rust. Het verzwakt de verbindingen van de amygdala en andere gebieden in het brein, zodat emoties minder invloed hebben. De aandacht wordt weer gefocust, en je onthoudt wat belangrijk is.’

Langdurig hoge cortisolniveaus
Van mensen met een depressie is bekend dat zij langdurig hoge cortisolniveaus hebben. Waarom is dat dan niet goed? Henckens deed dit deel van haar onderzoek met behulp van een diermodel –  en ze bekeek nu eens niet alleen ‘hersenplakjes’  van ratten onder de microscoop, maar onderzocht ook de activiteit van hun brein in een speciale ratten- mri-scanner (onder verdoving). ‘Tussen het onderzoek dat we met knaagdieren doen, dat zich vaak focust op de werking van specifieke cellen of moleculen, en mri-scans in mensen, zit een enorm kennisgat.  Het is belangrijk om dat gat te verkleinen. Bij humaan onderzoek door steeds preciezer te meten, met dieronderzoek door ook het totale (intacte) brein te onderzoeken.’

Ook de rat kan rumineren
Henckens ontdekte bepaalde aanpassingen in de hersenen van de ratten die langere tijd gestrest waren die sterk lijken op de veranderingen in de hersenen van mensen met bepaalde vormen van schizofrenie en depressie. De ventrikels – de ruimten waarin het hersenvocht zich bevindt – zijn vergroot, en er zijn sterkere verbindingen ontstaan tussen de sensorische gebieden,  maar ook  in het ‘default mode network’.
‘Daarvan werd aanvankelijk aangenomen dat alleen mensen dat hadden – het zijn de hersensignalen die je meet als iemand nergens specifiek aan denkt of mee bezig is. We denken dat het met zelfreflectie te maken heeft, met dagdromen. Bij mensen met een depressie is dat netwerk actiever – we denken dat dat het rumineren weerspiegelt, het tobben. Het is voor de vergelijkbaarheid van mens- en dieronderzoek heel goed nieuws dat we nu deze overeenkomstige veranderingen hebben gevonden. Dat maakt het dierenmodel bruikbaar om gericht te kijken of bepaalde therapieën invloed hebben op deze veranderingen in het brein.’

Therapie
Wat betreft de therapeutische toepassingen van haar onderzoek is Henckens voorzichtig positief. Voor angsttherapie wordt cortisol al gebruikt – ‘maar hoe het werkt begrijpen we pas nu we weten wat cortisol doet.’
‘Omdat we zien dat cortisol kort na de stressvolle gebeurtenis helpt om bij het herstel zou je een eenmalige dosis cortisol kunnen overwegen als er iets ernstigs is gebeurd. Dat zou misschien kunnen helpen om posttraumatische stressstoornis te voorkomen. Het is alleen erg moeilijk om te onderzoeken; het zal alleen werken als je er snel genoeg bij bent.’

Imaging the stressed brain. Elucidating the time- and region- specific effects of stress hormones on brain function: a translational approach

Marloes Henckens (Beegden, 1984), begon in 2002 met haar opleiding natuurkunde aan de Radboud Universiteit. Tijdens haar Master, waarvoor de cum laude slaagde,  deed ze bij het Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour, Centre for Cognitive Neuroimaging onderzoek naar acute stress in de hersenen.  Na een kort verblijf in Ghana keerde ze terug naar het onderzoek. Met een Toptalentbeurs van NWO begon ze aan haar promotieonderzoek, dat ze deels uitvoerde binnen het Donders Institute, deels bij het Rudolf Magnus Institute of Neuroscience aan de Universiteit Utrecht. Marloes Henckens werkt sinds begin dit jaar als postdoctoraal onderzoeker aan het Weizmann Instituut for Science, in Rehovot, Israel. Hiervoor verwierf ze een Niels Stensen Fellowship.
Vanaf 12 april is ze in Nederland.

Bron: RU

Redactie Medicalfacts/ Janine Budding

https://www.medicalfacts.nl

Ik heb mij gespecialiseerd in interactief nieuws voor zorgverleners, zodat zorgverleners elke dag weer op de hoogte zijn van het nieuws wat voor hen relevant kan zijn. Zowel lekennieuws als nieuws specifiek voor zorgverleners en voorschrijvers. Social Media, Womens Health, Patient advocacy, patient empowerment, personalized medicine & Zorg 2.0 en het sociaal domein zijn voor mij speerpunten om extra aandacht aan te besteden.

Ik studeerde fysiotherapie en Health Care bedrijfskunde. Daarnaast ben ik geregistreerd Onafhankelijk cliëntondersteuner en mantelzorgmakelaar. Ik heb veel ervaring in diverse functies in de zorg, het sociaal domein en medische-, farmaceutische industrie, nationaal en internationaal. En heb brede medische kennis van de meeste specialismen in de zorg. En van de zorgwetten waaruit de zorg wordt geregeld en gefinancierd. Ik ga jaarlijks naar de meeste toonaangevende medisch congressen in Europa en Amerika om mijn kennis up-to-date te houden en bij te blijven op de laatste ontwikkelingen en innovaties. Momenteel ben doe ik een Master toegepaste psychologie.

De berichten van mij op deze weblog vormen geen afspiegeling van strategie, beleid of richting van een werkgever noch zijn het werkzaamheden van of voor een opdrachtgever of werkgever.