Nieuwe vormen van screening vragen om een actieve rol van de overheid
ArraySteeds meer nieuwe vormen van screening vinden hun weg naar de zorg, ook in de vorm van doe-het-zelftests. Daarin liggen kansen, maar ook bedreigingen. In twee adviezen die de Gezondheidsraad (GR) en de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) vandaag aanbieden aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, wordt gewezen op de verantwoordelijkheid van de overheid. Zij moet ervoor zorgen dat zinvolle screening beschikbaar en toegankelijk is, en burgers in staat stellen om zelf verantwoorde keuzes te maken en daarbij de voor- en nadelen tegen elkaar af te wegen. Maar ook zorgverleners hebben een taak. Zij moeten richtlijnen opstellen voor het aanbieden van screening, en zich daar ook aan houden.
Beide raden pleiten voor gedegen onderzoek naar nieuwe zinvolle screeningsmogelijkheden. De overheid kan bewezen zinvolle screening zelf aanbieden (via het Nationaal Programma Bevolkingsonderzoek) of zorgen dat die via het basispakket beschikbaar komt. Het moet dan wel gaan om screening waarvan is aangetoond dat de deelnemers er gezondheidswinst van te verwachten hebben. Screening waarvoor dat niet geldt, hoort niet uit de publieke of collectieve middelen te worden vergoed. Een uitzondering daarop moet worden gemaakt voor screening in de context van voortplanting. Daarbij gaat het immers niet altijd om het kunnen behalen gezondheidswinst maar vaak om het bieden van relevante handelingsopties vroeg in de zwangerschap.
Ook moet de overheid bescherming bieden tegen de risico’s van ondeugdelijke screening. Daarbij valt te denken aan screening waarvan de voordelen niet zijn aangetoond, terwijl de nadelen voor de betrokkenen, in fysieke, psychische of maatschappelijke zin, aanzienlijk kunnen zijn. In beide adviezen wordt onderstreept dat er op dit gebied al regels zijn, en dat uitbreiding daarvan niet de beste manier is om burgers bij een groeiend en steeds gevarieerder aanbod afdoende te beschermen. Wel vindt de RVZ aanvullende regels nodig om misbruik van bij (genetische) screening verkregen gegevens te voorkomen.
Beide raden willen dat burgers en zorgverleners betere en objectieve informatie krijgen over welke screening (ook in de vorm van zelftests) verantwoord is en welke niet. De Gezondheidsraad stelt voor om die informatie te presenteren in de vorm van een keurmerk. Daarvoor is een onafhankelijke en gezaghebbende instantie nodig, die het hele terrein van screening kan overzien. Betere en objectieve informatie stelt burgers in staat om, zoals ook de RVZ benadrukt, verantwoorde beslissingen te nemen over het deelnemen aan verschillende vormen van screening, via overheid, de zorg, of commerciële organisaties. Beide raden benadrukken de centrale rol van medische professionals en de noodzaak van standaard- en richtlijnontwikkeling, in overeenstemming met internationale criteria voor verantwoorde screening.
Bij het advies van de RVZ worden achtergrondstudies uitgebracht over juridische en communicatieaspecten, terwijl aan het Gezondheidsraadadvies de rapportage is toegevoegd van een vergelijking van het screeningsaanbod en daarbij gehanteerde criteria in een aantal (vooral Europese) landen.
Het advies van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg ‘Screening en de rol van overheid’ is te downloaden van www.rvz.net
