VWA moet optreden tegen misleidende voedingsclaims
Array
Fabrikanten die zeggen dat hun product bijvoorbeeld `calorie-arm’ of een `bron van vitaminen’ is, gaan daarmee vaak buiten hun boekje. Onderzoek van de Voedsel en Warenautoriteit (VWA) wijst uit dat 57% van dergelijke voedingsclaims niet voldoet aan de wet. De misleidende claims zijn de Consumentenbond al langer een doorn in het oog. De bond dringt erop aan dat de VWA strenger gaat optreden.
Hoewel de regels op grote schaal aan de laars worden gelapt, zegt de VWA niet welke fabrikanten de boosdoeners zijn. Ook zijn er nog geen boetes uitgedeeld, maar de VWA geeft aan dat dat met ingang van augustus 2009 wel gaat gebeuren.
Gezondheidsclaims
Behalve voedingsclaims zijn er ook gezondheidsclaims, zoals `calcium is goed voor de botten’ en `voor een regelmatige stoelgang’. Hoe het staat met het gebruik van dergelijke beloftes, is nog niet duidelijk. In Europees verband wordt gewerkt aan een lijst met toegestane gezondheidsclaims. Alleen als er echt bewijs is, mag de claim op het etiket. Dat is een goede zaak, want veel fabrikanten leggen de onderzoeken naar het effect van voedingsstoffen onterecht in hun eigen voordeel uit. De Consumentenbond heeft inmiddels al heel wat claims aan het wankelen gebracht of naar het rijk der fabelen verwezen.
Regulering gezondheidsclaims
Vanaf januari 2007 zijn er EU-regels over gezondheidsclaims op het etiket. Deze staan in een zogenaamde EU-verordening (pdf, nieuw venster) (1924/2006/EG). De regels gelden voor claims op eten, drinken en voedingssupplementen, zoals vitaminepillen. Tot nu toe was dit per per lidstaat geregeld.
Nieuwe regels voor heel Europa
In de EU-verordening wordt een onderscheid gemaakt tussen:
* Voedingsclaims: dit zijn beweringen over wat er in het product zit en het effect daarvan. Bijvoorbeeld “rijk aan linolzuur†en “caloriearmâ€.
* Gezondheidsclaims: dit zijn beweringen over de relatie tussen het eten of drinken van een product en het effect daarvan op de gezondheid.
* Ziekterisico-beperkingsclaims. Beweringen waarin het effect van een levensmiddel of voedingsstof op een risicofactor voor het ontstaan van ziekte wordt geclaimd.
Bij de claim moet staan dat een evenwichtige voeding en gezonde leefstijl belangrijk zijn. Als een lager risico op ziekte wordt geclaimd, moet bovendien worden vermeld dat ook andere risicofactoren meespelen en dat verandering daarvan de gezondheid kan bevorderen.
Uitgesloten producten
In de EU-verordening is bepaald dat producten met meer dan 1,2 vol% alcohol geen gezondheidsclaim mogen voeren. Ook worden de producten uitgesloten waarvan de samenstelling te ongunstig is, waardoor je ze niet kunt rekenen tot gezonde voeding, bijvoorbeeld omdat een product te vet is. Een claim is immers een aanprijzing en je gaat geen producten aanprijzen die de voeding alleen maar verslechteren. In januari 2009 wordt vastgesteld waar de streep (het “voedingsprofielâ€) precies wordt getrokken.
Er zijn meer beperkingen. Zo is het verboden om bij een product voor de slanke lijn te beweren hoeveel kilo’s je in een bepaalde tijd zult verliezen. Dit verbod komt voort uit de overtuiging dat deze belofte niet haalbaar is. Daarvoor is gewichtsverlies een te complexe aangelegenheid.
Beoordelingsprocedure
Het is een Europese verordening ofwel de Europese Commissie neemt de beslissingen. Uiteraard is die besluitvorming omgeven met procedures. Iedere partij doet eerst zijn zegje voordat knopen worden doorgehakt. Het principe van de verordening is dat claims voortaan wetenschappelijk onderbouwd moeten zijn. Daarvoor is een belangrijke rol weggelegd voor de European Food Safety Authority (EFSA). De EFSA is een instituut dat is ingesteld door de Europese Commissie en geeft onafhankelijke wetenschappelijke adviezen op voedingsgebied.
De EU-verordening is sinds 2007 van kracht, waarbij nog een aantal zaken moeten worden ingevuld, zoals een lijst met toegestane claims. De EFSA geeft de Europese Commissie hierover advies. Deze zal eerst naar het commentaar van de betrokkenen luisteren, voordat zij een beslissing neemt. Bij claims toetst de EFSA ze op hun onderbouwing voordat ze worden toegestaan.
Voedingsclaims
Voor voedings- en gezondheidsclaims geldt dat producenten alleen nog gebruik mogen maken van claims die op een lijst van toegestane claims staan. Voor deze claims gelden vaste criteria. Bijvoorbeeld: minimaal dertig procent minder vet, koolhydraten of suiker bij een claim als “lightâ€.
De toegestane claims op de lijst zijn:
LAGE ENERGETISCHE WAARDE
Maximaal 40 kcal (170 kJ)/100 g voor vaste stoffen en [of] maximaal 20 kcal (80 kJ)/100 ml voor vloeistoffen. Voor tafelzoetstoffen geldt een limiet van 4 kcal (17 kJ)/portie, met een zoetkracht die overeenstemt met die van 6 g sucrose (ongeveer 1 theelepel sucrose).
VERMINDERDE ENERGETISCHE WAARDE
Het aantal calorieen moet met minimaal 30% verminderd zijn. Er moet bij staan waar dat door komt.
BEVAT GEEN ENERGIE
Maximaal 4 kcal (17 kJ)/100 ml. Voor tafelzoetstoffen geldt een limiet van 0,4 kcal (1,7 kJ)/portie, met een zoetkracht die overeenstemt met die van 6 g sucrose (ongeveer 1 theelepel sucrose).
VETARM
Het vetgehalte is maximaal 3 g/100 g voor vaste stof of 1,5 g/100 ml voor vloeibare stoffen bedraagt (1,8 g/100 ml voor halfvolle melk).
VETVRIJ
Het vetgehalte is maximaal 0,5 g/100 g of 0,5 g/100 ml. Claims zoals „X % vetvrij†zijn verboden.
ARM AAN VERZADIGDE VETTEN
De som van de verzadigde vetzuren en de transvetzuren in het product is niet meer dan 1,5 g/100 g voor vaste stoffen of 0,75 g/100 ml voor vloeistoffen. Bovendien mag niet meer dan 10 % van de calorieen afkomstig zijn uit de som van de verzadigde vetzuren en de transvetzuren.
VRIJ VAN VERZADIGDE VETTEN
De som van de verzadigde vetzuren en de transvetzuren is niet groter dan 0,1 g/100 g of 0,1 g/100 ml.
SUIKERARM
Het suikergehalte van het product bedraagt maximaal 5 g/100 g voor vaste stof of 2,5 g/100 ml voor vloeibare stoffen.
SUIKERVRIJ
Het suikergehalte van het product bedraagt maximaal 0,5 g/100 g of 0,5 g/100 ml.
ZONDER TOEGEVOEGDE SUIKERS
Geen toevoeging van mono- of disacchariden of andere vanwege hun zoetkracht gebruikte levensmiddelen. Wanneer een levensmiddel wel van nature suikers bevat, moet daarnaast op het etiket staan: „DIT PRODUCT BEVAT VAN NATURE AANWEZIGE SUIKERSâ€.
NATRIUMARM/ZOUTARM
Maximaal 0,12 g natrium, of de overeenkomstige waarde voor zout, per 100 g of 100 ml. Voor ander water dan natuurlijk mineraalwater dat onder het toepassingsgebied van Richtlijn 80/777/EEG valt, geldt: niet meer dan 2 mg natrium per 100 ml.
ZEER LAAG NATRIUMGEHALTE/ZOUTGEHALTE
Maximaal 0,04 g natrium, of de overeenkomstige waarde voor zout, per 100 g of 100 ml. Deze claim mag niet worden gebruikt voor natuurlijk mineraalwater en ander water.
NATRIUMVRIJ/ZOUTLOOS
Maximaal 0,005 g natrium, of de overeenkomstige waarde voor zout, per 100 g.
BRON VAN VEZELS
Een vezelgehalte van minimaal 3 g/100 g of 1,5 g/100 kcal.
VEZELRIJK
Een vezelgehalte van minimaal 6 g/100 g of 3 g/100 kcal.
BRON VAN EIWITTEN
Minimaal 12% van de calorieen wordt geleverd door eiwitten.
EIWITRIJK
Minimaal 20% van de calorieen wordt geleverd door eiwitten.
BRON VAN (NAAM VAN DE VITAMINE(N)) EN/OF (NAAM VAN HET MINERAAL/DE MINERALEN)
Minimaal een aanzienlijke hoeveelheid bevat zoals vastgesteld in de bijlage bij Richtlijn 90/496/EEG, of een hoeveelheid waarin is voorzien door afwijkingen die zijn toegestaan krachtens artikel 7 van Verordening (EG) nr. 1925/2006 van het Europees Parlement en de Raad van 20 december 2006 betreffende de toevoeging van vitaminen en mineralen en bepaalde andere stoffen aan levensmiddelen (1).
RIJK AAN (NAAM VAN DE VITAMINE(N)) EN/OF (NAAM VAN HET MINERAAL/DE MINERALEN)
Ten minste tweemaal de onder „Bron van (NAAM VAN DE VITAMINE(N)) en/of (NAAM VAN HET MINERAAL/DE MINERALEN)†bedoelde hoeveelheid.
BEVAT (NAAM VAN DE NUTRIËNT OF ANDERE STOF)
Alleen toegestaan als het product aan alle desbetreffende bepalingen van deze verordening, en met name artikel 5, voldoet. Voor vitaminen en mineralen gelden de voorwaarden van de claim „Bron van …â€.
VERHOOGD GEHALTE AAN (NAAM VAN DE NUTRIËNT)
Alleen toegestaan als het product voldoet aan de voorwaarden voor de claim „Bron van …†en het desbetreffende gehalte minimaal 30% hoger is dan dat van een vergelijkbaar product.
VERLAAGD GEHALTE AAN (NAAM VAN DE NUTRIËNT)
Het gehalte is minimaal 30% lager dan dat van een vergelijkbaar product. Voor micronutrienten (vitamines en mineralen) is het verschil minimaal 10% ten opzichte van de referentiewaarden van Richtlijn 90/496/EEG van de Raad. Voor natrium, of de equivalente waarde voor zout, geldt minimaal een verschil van 25%.
„LIGHT†OF LITE
Dezelfde voorwaarden als voor de claim „verlaagdâ€. Bij de claim moet staan welke eigenschap(pen) het levensmiddel „light†of lite maken.
VAN NATURE/NATUURLIJK
Het levensmiddel voldoet van nature aan de in deze bijlage opgenomen voorwaarde(n) voor het gebruik van een voedingsclaim.
Gezondheidsclaims
Er zijn drie soorten gezondheidsclaims:
1. Algemene claims die zich baseren op algemeen aanvaarde kennis, bijvoorbeeld dat calcium goed is voor de botten.
2. Ziekte-risico-beperkingsclaims die beweren dat je risico op een ziekte vermindert door het eten van het betreffende product, bijvoorbeeld ‘verkleint de kans op hart- en vaatziekten’ op een product met onverzadigd vet.
3. Kinderclaims die zich richten op de groei en ontwikkeling van kinderen.
In de verordening staat dat er wetenschappelijk bewijs moet zijn dat een gezondheidsclaim correct is. Ook moet de claim daadwerkelijk van nut zijn voor de gezondheid van de consument. Bij de ziekte-risico-beperkingsclaims moet aantoonbaar zijn dat het de ziektekans vermindert.
De EFSA werkt aan een ‘positieve’ lijst met algemene claims die zijn toegelaten. De Europese Commissie gaat vaststellen welke gezondheidseffecten voldoende erkend zijn om voor algemeen gebruik toe te staan. Is bijvoorbeeld bewezen dat extra calcium in voeding leidt tot sterkere botten dan wordt deze claim toegevoegd aan de positieve lijst. Een fabrikant die voldoende calcium in zijn product stopt, mag dan claimen dat zijn product goed is voor sterkere botten. De positieve lijst moet in januari 2010 beschikbaar zijn.
Ziekte-risico-beperkingsclaims
De ziekte-risico-beperkingsclaims zullen niet op een positieve lijst verschijnen. Dit zijn de product-specifieke claims, die individueel worden getoetst. Fabrikanten moeten daarvoor per product een dossier inleveren, waarin ze hun claim onderbouwen. Dit dossier wordt door de EFSA beoordeeld. De bewijsvoering die de fabrikant moet leveren is niet mals. Een paar experimenten met proefdieren is niet voldoende. Het onderzoek moet voldoen aan een reeks wetenschappelijke eisen, waar bovendien bevestiging voor nodig is om het toeval helemaal uit te sluiten. Er zijn niet veel voorbeelden van claims die dit waar kunnen maken. Een kanshebber is de claim ‘vermindert het risico op een open ruggetje’ op een product met foliumzuur.
Kinderclaims
De claims die zich richten op kinderen zullen net als de ziekte-risico-beperkingsclaims van geval tot geval op juistheid worden beoordeeld.
Suggestieve merknamen
Een fabrikant die de procedure rond gezondheidsclaims wil ontwijken, kan op het idee komen om een gezondheidssuggestie in de merknaam van het product op te nemen, bijvoorbeeld “slankyoghurtâ€. De Europese Commissie is deze truc inmiddels voor. Suggestieve merknamen zijn verboden. Voor bestaande producten met een suggestieve merknaam, geldt een overgangstermijn tot 2022.
Tot eind 2009: overgangsfase met de gedragscode
De lijst van toegestane claims zal uiterlijk in 2008 definitief zijn. Claims die in Nederland al zijn toegestaan, vallen daarom onder een overgangsregeling tot eind 2009. Tot die tijd geldt nog de Nederlandse Warenwet. Hierin staat alleen dat claims over gezondheidseffecten van producten niet misleidend mogen zijn en dat de producten veilig moeten zijn.
Reclame Code Commissie
De Reclame Code Commissie beoordeelt in Nederland bovendien of reclame-uitingen waarover klachten worden ingediend, al dan niet in strijd zijn met de Nederlandse Reclame Code. De Stichting Reclame Code Commissie is een onafhankelijk orgaan waarin een groot aantal organisaties zijn verenigd, zoals de Bond van Adverteerders, de Consumentenbond (CB), uitgevers van dagbladen en publiekstijdschriften, de STER en de samenwerkende regionale en lokale omroepen, die deze Reclame Code hebben opgesteld en aanvaard.
Bron: Consumentenbond & Voedingscentrum
