Het morele instinct zet aan tot denken
Array
Jan Verplaetse is hoogleraar moraalfilosofie in Gent en auteur van het recente, goed geschreven boek Het Morele Instinct. Ik las het tijdens mijn vakantie in Spanje en Zuid Frankrijk als reflectie op marktwerking en solidariteit in de zorg. Mij blijft boeien het spanningsveld tussen marktwerking gebaseerd op hebzucht en naastenliefde gebaseerd op moraal.
De grondlegger van de economie Adam Smith kwam er niet uit. Hij schreef het boek Wealth of Nations en legde uit dat marktwerking (gebaseerd op eigen behoeftebevrediging) welvaart en vooruitgang oplevert. Dat is onmiskenbaar. Twintig jaar eerder schreef hij het boek The Theory of the Moral Sentiment, waarin de mens niet als een hebzuchtige naar voren komt maar als een angstig dier. Adam Smith kwam niet uit het dilemma hoe beide mensbeelden te integreren.
Jan Verplaetse komt daar wel uit in zijn recente boek. Hij bewijst op basis van tal van onderzoeken dan mensen vijf groepen, onder meer genetisch bepaalde, ethische normen en waarden hebben. Die vijf noemt hij 1. de hechtingsmoraal (normen bij het opvoeden van kinderen), 2. de geweldsmoraal (die de zero sum game centraal stelt: jij of ik overleeft) 3. de reinigingsmoraal (de fysieke en mentale walging over voeding, mensen en situaties) 4. de samenwerkingsmoraal die alleen mogelijk is als mensen vertrouwen hebben in elkaar en die ook ten grondslag ligt aan de martkwerking en 5. de beginselenmoraal (neergelegd in opvattingen over hoe iets hoort te zijn. Bijvoorbeeld een meisje van 13 mag niet alleen over de wereld zeilen).
Verplaetse geeft aan dat de vijf moraliteiten met elkaar in strijd kunnen zijn. Soms overheerst bijvoorbeeld de geweldsmoraal en soms de samenwerkingsmoraal. Toen ik Het Morele Instinct uit had (in twee dagen, het leest echt makkelijk) stelde deze econoom en public health expert zich de vraag wat er gebeurt als de vijf zorginstellingen in Vlaardingen, Sittard, Lelystad, Groningen en Den Haag inderdaad failliet gaan. Wat gaan de overlevende andere ziekenhuizen en thuiszorgorganisaties doen? Wordt de geweldsmoraal dominant: jij verdwijnt als organisatie of ik? En verdwijnt dan de samenwerkingsmoraal die vormt krijgt in ketenzorg?
Wie met mij wil corresponderen over het functioneren van de gezondheidszorg na een aantal geruchtmakende faillissementen, stuurt een mail naar [email protected]. Ik ben er niet uit. Al biedt het boek Het Morele Instinct wel een helder kader voor botsende normen en waarden. Nieuwsbrieflezer: koop dit boek.
Guus Schrijvers
