Sterke relatie landbouwgif en schimmelresistentie bij de mens

Resistentiemechanisme van schimmel in compost en mens hetzelfde
Het bewijs wordt steeds sterker dat schimmelbestrijdingsmiddelen (fungiciden) in de landbouw resistentie van schimmels bij de mens veroorzaken. Dat stellen onderzoekers van het UMC St Radboud in een artikel in the Lancet Infectious Diseases. Sinds de eerste meldingen in 2000, is het percentage resistente Aspergillus-schimmels gestegen van één naar zes procent in 2007. Bij mensen met een verzwakte afweer kunnen resistente schimmels levensbedreigende longinfecties veroorzaken.

In 2000 troffen Nijmeegse microbiologen voor het eerst (multi-)resistente schimmels aan bij patienten met een ernstig verzwakte afweer. Sindsdien is het percentage multiresistente schimmels gestegen van één procent naar zes procent in 2007. In medische kringen wordt al enkele jaren een discussie gevoerd over de oorzaak van die multiresistentie. Wat is het drijvende mechanisme erachter en waarom stijgt het aantal resistente schimmels sinds 2000 steeds verder? Gebruiken medici teveel medicijnen (azolen) tegen de schimmels, waardoor resistentie in de patient zelf ontstaat? Of speelt grootschalig gebruik van fungiciden (triazolen, schimmelbestrijdingsmiddelen) in land-, tuin- en wijnbouw een centrale rol? In 2004 gebruikten medici in Nederland ongeveer 400 kilo azolen en werd in de landbouw ongeveer 130.000 kilo omgezet.

Resistentie vergelijkbaar
Duidelijke aanwijzingen voor de oorzaak van de toenemende resistentie ontbraken tot dusver. In The Lancet Infectious Diseases van deze maand publiceren Paul Verweij, Willem Melchers en Eveline Snelders van de afdeling Medische Microbiologie met collega’s uit Wageningen en Madrid een aantal nieuwe argumenten. Argumenten die sterk in de richting van de landbouw wijzen als veroorzaker van de schimmelresistentie. Verweij en Melchers onderzochten allereerst het resistentiemechanisme in de schimmel Aspergillus fumigatus die bij patienten in diverse ziekenhuizen werd aangetroffen. In zeventig tot meer dan negentig procent van de patienten zagen ze dat de resistentie werd veroorzaakt door een combinatie van twee precies dezelfde genetische veranderingen in de schimmel.

Daarna onderzochten ze met Gert Kema van Wageningen Universiteit of hetzelfde mechanisme ook voorkomt bij Aspergillus-schimmels in compost en pootaarde. Dat was inderdaad het geval. Terwijl ze bij schimmels in onbewerkte grond het mechanisme niet konden aantonen. Omdat de kans bijzonder klein is dat in vrijwel alle patienten hetzelfde resistentiemechanisme ontstaat, denken Verweij en collega-onderzoekers dat de oorzaak van de toegenomen resistentie in de landbouw moet worden gezocht. Inademing van schimmels die door fungiciden in de landbouw al resistent zijn geworden, zou dan de bron van besmetting zijn. Op dit moment wordt in het laboratorium onderzocht of fungiciden ook daadwerkelijk dit specifieke resistentiemechanisme kunnen veroorzaken.

Probleem snel aanpakken
“Als die relatie inderdaad wordt aangetoond”, zegt Verweij, “dan moeten we met de producenten van de schimmelbestrijdingsmiddelen snel bekijken hoe we dit probleem kunnen aanpakken. We zien nu al een verspreiding van de resistente schimmel in Europese landen als Noorwegen, Groot-Brittannie, Belgie, Spanje en Frankrijk. Terugdringen van het probleem is vanuit medisch oogpunt van groot belang.”

Jan de Leeuw