Malaria wereldwijd op zijn retour, maar niet onder Belgische reizigers
ArrayAanleiding: 25 april is Wereldmalariadag
De investering in de strijd tegen malaria loont. In 2010-2015 daalde het aantal nieuwe malariagevallen wereldwijd met meer dan 20%. Het aantal dodelijke slachtoffers liep terug van bijna een miljoen tot minder dan 500.000 per jaar. Tegelijkertijd zijn er echter steeds meer Belgische reizigers die malaria oplopen. Ook waren er voor het eerst Belgische Afrika-reizigers die hervielen na een standaardbehandeling tegen malaria. Dit vraagt om meer aandacht voor malariapreventie, aldus het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen (ITG) bij de presentatie van zijn nieuwste jaarcijfers.
Hoewel malaria wereldwijd afneemt, komt het steeds meer voor bij Belgische reizigers. De afgelopen vijf jaar was er telkens een lichte stijging in het aantal malariadiagnoses in het ITG, tot 327 nieuwe gevallen in 2016. Het ITG behandelt malariapatiënten die ziek terugkeren uit de tropen, maar analyseert als referentielaboratorium ook de stalen die andere ziekenhuizen in België doorsturen. In totaal passeren meer dan 4 op 5 Belgische malariagevallen langs het ITG.
Van de 327 reizigers met malaria werden er 29 gehospitaliseerd in het UZA. Ongeveer 9 op 10 malariagevallen werden in Afrika opgelopen.
Muggenmelk
Wim Van den Brande reisde met zijn gezin naar Rwanda om daar hun vakantie door te brengen. Omdat hij vooral in de hoofdstad Kigali zou blijven, achtte hij het niet noodzakelijk om malariapillen te nemen. “Wij komen regelmatig in Kigali, omdat mijn vrouw van Rwandese origine is. In de stad leek het risico ons beperkt als we muggenmelk zouden gebruiken. Ik had echter niet gerekend op het feit dat ons vakantieverblijf aan een moerasachtig gebied lag. Er waren heel veel muggen en ik ben vaak gestoken.”
Reizigersinformatie
Eenmaal terug in België werd Van den Brande met malaria opgenomen in het Universitair Ziekenhuis Antwerpen, waar hij behandeld werd door de specialisten tropische geneeskunde van het ITG. Enkele weken nadat hij het ziekenhuis verlaten had, werd Van den Brande opnieuw ziek, de eerste behandeling had niet alle parasieten gedood. “Ik ben echt heel ziek geweest in die periode, dat was niet te vergelijken met een seizoensgriepje. Ik kan iedereen aanraden om zich goed te informeren over zijn bestemming en de juiste voorzorgsmaatregelen te nemen.”
Ernstige aandoening
Dr. Ula Maniewski van de ITG-reiskliniek: “Malaria is een ernstige aandoening, maar niet iedereen is zich ervan bewust dat je daar rekening mee moet houden als je vertrekt naar gebieden waar de ziekte voorkomt. Artsen en apothekers kunnen extra attent zijn door malariapreventie meteen aan te kaarten als zij horen over reisplannen naar de tropen. Ook wanneer iemand zich ziek meldt na een verblijf in de tropen, moet men steeds aan de mogelijkheid van malaria denken.”
Belgische reizigers, inclusief mensen van Afrikaanse origine die in ons land wonen, zijn kwetsbaarder voor een malaria-infectie dan de lokale bevolking in Afrika. Ze worden niet permanent blootgesteld aan malaria en hebben daardoor geen weerstand opgebouwd. Artsen van het ITG merken dat Belgische reizigers van Afrikaanse origine het gevaar om de ziekte op te lopen vaak onderschatten of denken dat zij immuun zijn omdat zij in Afrika zijn geboren.
Sommige mensen lopen meer risico op malaria of op ernstige complicaties dan anderen: jonge kinderen, zwangere vrouwen, mensen ouder dan 60 jaar en mensen met een verzwakt immuunsysteem zoals hiv/aidspatiënten.
Wordt malaria in Afrika ook resistent tegen geneesmiddelen?
Het ITG kreeg in 2016 voor het eerst te maken met vijf reizigers met malaria die hervielen na behandeling met Artemether-lumefantrine, een combinatie van twee medicijnen die standaard wordt gebruikt tegen malaria bij Europese reizigers die naar Afrika zijn geweest. De reizigers herstelden allemaal na een andere combinatiebehandeling.
Het falen van de behandeling met Artemether-lumefrantrine roept de vraag op of de parasiet die malaria veroorzaakt resistent aan het worden is aan één van beide componenten. In Azië is geneesmiddelenresistentie tegen artemisininederivaten een bekend en groeiend probleem, in Afrika is vooralsnog nog geen resistente malaria bevestigd.
Resistentie
De clinici en biomedici van het Instituut slaan daarom de handen ineen en gaan op zoek naar een sluitend antwoord op de vraag waarom de behandeling bij de vijf patiënten in kwestie niet werkte. In het laboratorium zoeken ITG-onderzoekers in patiëntenstalen naar sporen van resistentie tegen de malariaparasiet.
“Het kan natuurlijk dat de behandeling mislukt is door slecht opname van de medicatie, bijvoorbeeld door de voedingsinstructies niet te volgen. Resistentiestudies in ons laboratorium onderzoeken of er een vorm van resistentie is van malaria aan de medicatie. Resistente malaria zou een zorgelijke primeur zijn voor Afrika,” aldus dr. Ula Maniewski.
In de loop van 2017 verwacht het Instituut de eerste resultaten van de resistentiestudies te kunnen presenteren.
Prof. Colin Sutherland
Prof. Colin Sutherland van de London School of Tropical Medicine in het Verenigd Koninkrijk trok eind januari 2017 voor het eerst aan de alarmbel. Sutherland en zijn collega’s publiceerden resultaten over vier Britse reizigers die in Afrika waren geweest en hervielen na de standaardbehandeling.
Prof. Sutherland vond bepaalde mutaties die wijzen op resistentie, waarvan de betekenis nog onduidelijk is, maar die zouden kunnen wijzen op resistentie: “Omdat mensen in Afrikaanse landen waar malaria voorkomt veelvuldig worden blootgesteld is het veel moeilijker om daar het falen van een behandeling te bevestigen. Het zou namelijk om een nieuwe besmetting kunnen gaan. Daarom is de rol van reizigers uit niet-endemische gebieden zo belangrijk.”
De menselijke factor berekenen
Er is wereldwijd veel vooruitgang geboekt bij het terugdringen van malaria, maar de ziekte uitroeien blijkt zeer moeilijk te zijn. Een van de redenen hiervoor heeft te maken met menselijk gedrag. “Sommige met malaria besmette mensen denken dat ze niet ziek zijn, volgen liever geen medische behandeling of nemen hun medicatie niet meer zodra zij zich beter voelen. Anderen denken dat ze zichzelf beter kunnen genezen met kruiden of spirituele behandelingen”, vertelt dr. Sarah O’Neill, medisch antropologe aan het ITG.
Eliminatiestrategieën voor malaria werken nog moeilijker bij gemarginaliseerde of mobiele bevolkingsgroepen, zoals migrerende veehoeders in West-Afrika of brandlandbouwers in Cambodja, die tijdens het regenseizoen lange perioden in het bos werken en slapen. Veel mensen voorzien in hun levensonderhoud door seizoensgebonden migratie voor landbouw of veehoederij, maar hebben daardoor beperkte toegang tot gezondheidscentra en behandelingen voor malaria. Ook door oorlog ontheemde mensen en vluchtelingen zijn kwetsbaar voor malaria en vallen door de mazen van het net van eliminatiestrategieën.
ITG betrekt zijn sociale wetenschappers bij veel onderzoeksprojecten in ontwikkelingslanden. “We hebben nood aan een sociaal-wetenschappelijke benadering om te begrijpen hoe menselijk gedrag de eliminatiestrategieën voor malaria beïnvloedt. Om hierin te slagen, moeten we de menselijke factor meerekenen“, aldus O’Neill.
Jaarverslag 2016
Tijdens de officiële presentatie van het jaarverslag 2016 van het ITG passeerden ook andere cijfers op het gebied van onderwijs, onderzoek en medische dienstverlening de revue. Het jaarverslag is beschikbaar op 2016.itg.be.
Bron: ITG
