‘Natuurlijke gentherapie’ repareert mutaties in erfelijke ziekte
Array
Het defecte gen in patienten met de erfelijke ziekte Dyskeratosis Congenita wordt soms op een natuurlijke manier gerepareerd. Deze ‘natuurlijke gentherapie’ is een van de verklaringen voor het grote verschil in ziektesymptomen tussen patienten met deze ziekte. Dat schrijven onderzoekers van het UMC St Radboud in een online artikel in het American Journal of Human Genetics. Met deze kennis zijn patienten nog beter te diagnosticeren.
Dyskeratosis Congenita (DC) is een zeldzame, maar levensbedreigende erfelijke aandoening. “De ziekte wordt veroorzaakt door genen die normaal gesproken de delingskracht van stamcellen in stand houdenâ€, zegt Roland Kuiper, geneticus in het UMC St Radboud. “Zitten er mutaties in die genen, dan wordt dat voortdurende verjongingsproces verstoord, waardoor stamcellen sneller verouderen.â€
Dat is ook de reden waarom veel DC-patienten lijden aan beenmergfalen. In het beenmerg zitten bloedvormende stamcellen die voortdurend bloedplaatjes en rode en witte bloedcellen aanmaken. Verliezen die stamcellen hun vermogen om te delen, dan droogt de bloedvoorziening op en ontstaat beenmergfalen, waarvoor uiteindelijk een beenmergtransplantatie nodig is.
Veel verschillen in symptomen
Niet iedere patient met DC krijgt beenmergfalen. En ook in andere symptomen van de ziekte – zoals een afwijkend gepigmenteerde huid, broze nagels en witte plekken op de tong – bestaan grote verschillen tussen patienten onderling. Kuiper: “Die verschillen zien we niet alleen bij mensen met dezelfde mutatie, maar ook bij patienten in hetzelfde gezin. Om te begrijpen hoe dat mogelijk is, hebben we een aantal patienten onderzocht zónder beenmergfalen. Ze bezitten de genetische mutatie voor DC, maar missen een belangrijk kenmerk van de ziekte.â€
Natuurlijke gentherapie
In een online publicatie van het American Journal of Human Genetics beschrijft Kuiper, samen met klinisch geneticus in opleiding Marjolijn Jongmans en andere collega’s, het resultaat van hun zoektocht. De grote verschillen in symptomen blijken samen te hangen met spontane mutaties in de genen. Jongmans: “Bij een celdeling moet al het genetische materiaal gekopieerd worden. Daar gaat regelmatig iets mis, vaak met nadelige gevolgen zoals bij kankercellen, waar een opeenstapeling van genetische veranderingen tot een tumor leidt. Maar het kan ook andersom: dat een gemuteerd gen door een gezond gen wordt vervangen. Dat is precies wat we bij deze ziekte regelmatig zien: een vorm van natuurlijke ‘gentherapie’, waarbij een zieke, bloedvormende stamcel tijdens de celdeling spontaan wordt gerepareerd.â€
Survival of the fittest
Die gerepareerde stamcel heeft meteen een enorm voordeel ten opzichte van alle andere bloedvormende stamcellen. Eenvoudigweg omdat hij nu als enige beschikt over de normale delingskracht van een stamcel. Daardoor deelt hij beter en sneller dan de andere, zieke stamcellen. Kuiper: “Dankzij de survival of the fittest neemt de gerepareerde stamcel na enige tijd een groot deel van de bloedaanmaak voor zijn rekening. Op die manier verdwijnt de kans op beenmergfalen uit het zicht. Daarom verklaart dit reparatieproces waarom patienten met hetzelfde genetische defect zo’n verschillend ziektebeloop kunnen hebben.â€
Menselijke mozaïek
Met deze kennis zijn patienten met DC in het vervolg nog beter te diagnosticeren. Jongmans: “Bloedvormende stamcellen kunnen bij deze patienten terugmuteren. Je krijgt dan grote hoeveelheden cellen die een andere genetische opmaak hebben dan alle andere lichaamscellen. Dit verschijnsel wordt mosaïcisme genoemd, omdat het lichaam een genetische mozaïek is geworden. Je moet daar rekening mee houden bij het stellen van een diagnose. Kijk je bij een patient met DC alleen maar naar zijn gerepareerde bloedcellen, dan loop je het risico de juiste diagnose te missen. Daarom moeten we voortaan in meerdere weefsels kijken om te zien of de DC-mutatie in een patient aanwezig is.â€
