Op weg naar kankervaccins op maat

Kanker bestrijden door gebruik te maken van de DNA-foutjes die tot het ontstaan van de tumor hebben geleid: dat willen onderzoekers van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en de Universiteit Leiden. De komende vier jaar gaan zij kankervaccins ontwikkelen die een afweerreactie opwekken tegen mutaties die alleen voorkomen bij de tumoren. Het gaat om een compleet nieuwe therapie, voor elke individuele patiënt op maat gemaakt. Op het Leiden Pharma Science Symposium op 18 februari ontving dit project de Molecule to Man Award van 650.000 euro.

Kanker ontstaat door een opeenstapeling van foutjes in het DNA, oftewel mutaties. Recent is ontdekt dat ons afweersysteem zulke mutaties gebruikt om tumoren te herkennen, en niet – zoals tot voor kort gedacht – kenmerken die gezonde cellen ook kunnen vertonen. Door die mutaties herkent het afweersysteem de tumor als lichaamsvreemd; lichaamseigen cellen worden juist met rust gelaten. “Tegenwoordig kunnen we in korte tijd het volledige tumor-DNA van een patiënt uitlezen, en dus alle mutaties in kaart brengen. Daardoor biedt deze ontdekking interessante mogelijkheden voor kankertherapie”, aldus ziekenhuisapotheker dr. Maarten Zandvliet (LUMC).

Drie maanden tijd
Om die nieuwe inzichten direct te vertalen in een innovatieve behandeling, gaan de onderzoekers het complete tumor-DNA van dertig patiënten met dikkedarmkanker uitlezen. Vervolgens kijken ze welke tumormutaties het afweersysteem kan herkennen. “Dat zal maar een klein deel van de mutaties zijn”, licht Zandvliet toe. Dat het afweersysteem ze herkent, is sowieso verbazingwekkend: een wijziging van slechts een van de 12 miljard DNA-letters kan leiden tot directe vernietiging van de tumorcellen.
De volgende stap is het produceren van een effectief vaccin gebaseerd op deze geselecteerde mutaties. “Voor zes patiënten gaan we de geselecteerde peptiden – dat zijn strengen van aminozuren – synthetisch in elkaar zetten. Daarna zuiveren we het vaccin, vriesdrogen we het en volgen er kwaliteitscontroles. Normaal gesproken kost zoiets minimaal een jaar, maar wij verwachten het met de huidige technologieën in drie maanden tijd te doen.” De ziekenhuisapotheek van het LUMC beschikt daarvoor al over zowel een geavanceerde productiefaciliteit als een cleanroom volgens de normen van Good Manufacturing Practice.

Injectie
“In het LUMC injecteren we het vaccin dan in de huid van een arm of been van de patiënt”, vertelt Zandvliet. “Zo omzeilen we de lokale afweeronderdrukkende eigenschappen van de tumor. Normaal gesproken voorkomen die dat het afweersysteem de tumorcellen opruimt. Het vaccin moet kunnen zorgen dat tumorcellen en eventuele uitzaaiingen door het hele lichaam heen worden opgeruimd. Bij proefdieren lukt dat goed, en nu gaan we het dus bij mensen proberen.”

Nanodeeltjes
Het vaccin bestaat niet alleen uit peptiden. Zij worden verpakt in microscopisch kleine nanoblaasjes – zogenaamde liposomen – en gekoppeld aan stoffen die eveneens het afweersysteem stimuleren. Een zeer recente publicatie van prof. Wim Jiskoot (Universiteit Leiden) en prof. Ferry Ossendorp (LUMC) in het Journal of Controlled Release laat zien dat het verpakken van zulke peptiden in liposomen heel goed werkt. “Dat is dus een van de methoden die wij willen toepassen in ons onderzoek”, zegt Zandvliet.

Beloond met award
De Molecule to Man Award van het LUMC en de Universiteit Leiden bestaat uit een subsidie van 650.000 euro. De afdelingen Klinische Farmacie en Toxicologie, Pathologie, Immunohematologie en Medische Oncologie van het LUMC werken samen met onderzoekers van de instituten LIC en LACDR van de Universiteit Leiden en de Leidse bedrijven InnoSer, 2-BBB Medicines BV en ISA Pharmaceuticals BV. Het onderzoeksproject Leiden Personalized Cancer Immunotherapy: molecular design of mutanome-based vaccines for individual patients werd verkozen uit 23 ingediende projectvoorstellen.

Lees de volledige publicatie: ‘Synthetic long peptide-based vaccine formulations for induction of cell mediated immunity: A comparative study of cationic liposomes and PLGA nanoparticles’

Meer informatie over het onderzoek van de Universiteit leiden en het LUMC op het gebied van medicijnontwikkeling vindt u in het wetenschapsdossier Efficiënte medicijn ontwikkeling.

Redactie Medicalfacts/ Janine Budding

https://www.medicalfacts.nl

Ik heb mij gespecialiseerd in interactief nieuws voor zorgverleners, zodat zorgverleners elke dag weer op de hoogte zijn van het nieuws wat voor hen relevant kan zijn. Zowel lekennieuws als nieuws specifiek voor zorgverleners en voorschrijvers. Social Media, Womens Health, Patient advocacy, patient empowerment, personalized medicine & Zorg 2.0 en het sociaal domein zijn voor mij speerpunten om extra aandacht aan te besteden.

Ik studeerde fysiotherapie en Health Care bedrijfskunde. Daarnaast ben ik geregistreerd Onafhankelijk cliëntondersteuner en mantelzorgmakelaar. Ik heb veel ervaring in diverse functies in de zorg, het sociaal domein en medische-, farmaceutische industrie, nationaal en internationaal. En heb brede medische kennis van de meeste specialismen in de zorg. En van de zorgwetten waaruit de zorg wordt geregeld en gefinancierd. Ik ga jaarlijks naar de meeste toonaangevende medisch congressen in Europa en Amerika om mijn kennis up-to-date te houden en bij te blijven op de laatste ontwikkelingen en innovaties. Momenteel ben doe ik een Master toegepaste psychologie.

De berichten van mij op deze weblog vormen geen afspiegeling van strategie, beleid of richting van een werkgever noch zijn het werkzaamheden van of voor een opdrachtgever of werkgever.