Pneumokokkenvaccin leidt tot opkomst andere pneumokokken
Array
De bacterie Streptococcus pneumoniae, ook wel de pneumokok genoemd, is wereldwijd de belangrijkste verwekker van long- en hersenvliesontsteking, en veroorzaakt jaarlijks 1,6 miljoen doden. Arts-onderzoeker Amelieke Cremers van het Radboudumc dook in het DNA van de pneumokok en ontdekte een methode om de bacterie snel op te sporen in het bloed, welk effect vaccinaties hebben gehad op de eigenschappen van pneumokokken en dat het inzetten van een smal spectrum antibiotica niet alleen resistentie tegengaat, maar zelfs gunstiger kan zijn voor de patiënt. 12 juni promoveert ze op haar onderzoek.
De pneumokok verblijft doorgaans in onze neusholte als onschuldige passagier, maar soms ontwikkelt de besmetting zich tot ziekte, variërend van een milde luchtweginfectie tot ernstige long- of hersenvliesontsteking en overlijden. Met name voor ouderen kan de bacterie gevaarlijk zijn. Door intensief antibioticagebruik, is het aantal antibiotica-resistente pneumokokken de afgelopen jaren toegenomen. Bovendien duurt het momenteel dagen voordat kweekresultaten van mogelijke besmettingen bekend zijn. Dit belemmert het gericht behandelen van infecties. Cremers onderzocht hoe we de pneumokok sneller op kunnen sporen en antibiotica effectiever in kunnen zetten.
Microbioom van de neus
Voor haar onderzoek bracht Cremers de bacterie bij gezonde volwassen vrijwilligers in de neusholte in. Voorafgaand en na de enting nam ze een neusspoelsel af om zo te bepalen welke bacteriën er voor en na het toevoegen van de pneumokok aanwezig waren. “We zagen dat het oppikken van de pneumokok in de neus-keelholte (het voorstadium van ziekte) vaker voorkwam in een zeer divers microbiota, maar dat het niet beïnvloed werd door de aanwezigheid van specifieke bacteriën”, zegt Cremers. Ook zag ze dat de pneumokokken maandenlang in de neusholte kunnen verblijven, en dat hun hoeveelheid sterk kan fluctueren. Cremers: “Mogelijk hebben gezonde volwassenen juist baat bij een tijdelijk dragerschap van een lage concentratie pneumokokken, omdat het hun immuniteit oppept.”
In een ander onderzoek beschijft Cremers een nieuwe mogelijkheid om snel pneumokokken-DNA in patiëntenbloed te detecteren. Bij de huidige kweekmethode duurt het dagen voordat er een uitslag is. Met de nieuwe methode kan de minieme hoeveelheid pneumokokken-DNA die doorgaans in het bloed circuleert, van een vele malen grotere hoeveelheid menselijk DNA worden onderscheiden. Er kan zelfs nog DNA worden gevonden na het gebruik van antibiotica, terwijl dit bij de standaardmethode (de kweek) een groot probleem is.
Antibiotica versmallen
“Zodra de pneumokok geïdentificeerd is, moeten we de antibiotica aanpassen zodat deze alleen op de pneumokok gericht is, maar dit gebeurt niet altijd”, zegt Cremers. Nu wordt uit angst dat een patiënt snel achteruit gaat, vaak voor een breed spectrum antibiotica gekozen. Maar hierdoor dood je ook onnodig andere bacteriesoorten en treedt er sneller antibioticaresistentie op. “Uit mijn onderzoek blijkt dat het versmallen van antibiotica geen invloed had op de sterfte, onafhankelijk van de ernst van ziekte. Sterker nog, het kan zelfs een gunstig effect hebben voor patiënten met een longontsteking”, aldus Cremers.
Vaccinatie weinig effect
Daarnaast bestudeerde de onderzoekster pneumokokkengenomen voor en na vaccinatie. Het pneumokokkenvaccin dat sinds 2006 in het Nederlandse Rijksvaccinatieprogramma is opgenomen, is gericht tegen een aantal veel voorkomende pneumokokken. Dit vaccin heeft er toe geleid dat pneumokokkenziekte in kinderen drastisch is gedaald. Hoewel alleen kinderen zijn gevaccineerd, blijken als neveneffect de vaccin-types ook bij volwassenen steeds minder ziekte te veroorzaken. Helaas zijn tegelijkertijd de pneumokokken die buiten het vaccin vallen in opkomst. Uit Cremers’ onderzoek blijkt dat deze andere pneumokokkentypes kleine verschillen in ziektepresentatie veroorzaken. Mogelijk komt dit door andere genetische eigenschappen. Om deze veranderingen nog beter te begrijpen, dook Cremers in het pneumokokken-DNA. Hieruit bleek dat vlak na vaccinatie de variatie in pneumokokken-genen aanzienlijk afnam, om daarna opnieuw uit te breiden, voornamelijk met genen die voor vaccinatie ook al circuleerden. Cremers: “Dit verklaart mogelijk waarom vaccinatie in Nederland een zeer beperkt effect heeft gehad op het terugdringen van pneumokokkenziekte in volwassenen.”
